Nizomiy nomidagi

Filogenetik bog‘lanishlarni isbotlashda sitologik va kariologik dalillar. Barcha tirik mavjudotlar tanasi hujayralardan tashkil topgan. Hujayra tuzilishiga ko‘ra ikki guruhga bo‘linadi. Bular prokariot va eukariot hujayralardir. Olimlarning tasdiqlashicha, organik olam rivojlanishining dastlabki bosqichida prokariot hujayra paydo bo‘lgan, keyingi rivojlanish bosqichida prokariot hujayralarning o‘zaro simbiozi tufayli eukariot hujayra kelib chiqqan. O‘simlik hayvon, zamburug‘lardagi hujayralarda yadro bo‘lgani sababli, ular eukariot hujayralilar deb ataladi. O‘simlik va hayvon hujayralarini tuzilishi ko‘p jihatdan o‘zaro o‘xshash. Ularning xar ikkalasida hujayra qobig‘i, sitoplazma, yadro va sitoplazmada xar xil organellalar- plazmatik membrana, endoplazmatik to‘r, Golji apparati, lizasoma, sitosklet mavjud. O‘simlik, hayvon, zamburug‘ hujayra-larning ko‘p jixatdan o‘xshashlik, ularning filogenetik jixatdan bir-biriga yaqinligini ko‘rsatadi.

Keyingi yillarda o‘simlik, hayvonlardagi filogenetik bog‘lanishlarni aniqlashda hujayradagi xromosomalarning soni, xajmi, shakli,tuzilishiga e’tibor qilinmoqda. Chunonchi qora kalamushning ikkita qiyofadosh turi yaqin vaqtga qadar bitta tur deb hisoblanib kelingan bo‘lsa, xromasomalari tekshirilganda birida 38, ikkinchisida 42 xromasoma borligi ma’lum bo‘ldi. Natijada ular ikkita turga ajratildi. Demak, ular o‘rtasida filogenetik bog‘lanish tur ichidagi filogenetik bog‘lanishga nisbatan oz.

Yuqoridagi qayd etilgan to‘qimalardan o‘simlik va hayvon organlari rivojlangan. Har bir organ bir necha xil to‘qima ishtirokida shakllanadi.

Yuksak o‘simliklarning organlari-ildiz, poya, barg, gul, meva, urug‘ qushlar va sut emizuvchi hayvonlarda esa me’da, yurak, buyrak, o‘pka, miya va boshqa organlar tarixiy jarayonda taraqqiy qilgan. Har bir organ organizmda ma’lum funksiyani bajaradi. O‘zaro uzviy bog‘langan bir yo‘nalishdagi vazifani bajaruvchi organlar birlashib organlar sistemasini hosil qiladi. Yuksak hayvonlarda tayanch harakatlanish, oziqlanish, nafas olish, qon aylanish, jinsiy organlar, ayrish organlar va nerv sistemasi taraqqiy etgan.

Tuban ko‘p hujayrali hayvonlar bo‘lmish g‘ovak tanlilar va bo‘shliqichlilarda to‘qimalar shakllanmaganligi sababli organlar sistemasi taraqqiy qilmagan. Shu sababli g‘ovak tanlilarda oziq moddalar fagotsitoz usulda hujayra ichida, bo‘shliqichlilarda esa xazm vakuolalarda xazm bo‘ladi. Nerv hujayralari dastlab bo‘shliqichlilarda paydo bo‘lgan va u gavda bo‘ylab nerv to‘rini hosil etadi.

Savollar

1.Eukariot hujayra bilan prokariot hujayrani taqqoslang va ular orasidagi farqlarni tushuntiring.

2.Eukariot hujayra tarixiy jarayonda qanday paydo bo‘lgan?. Bu xaqdagi L.Morgulis farazini sharxlang.

3.O‘simlik, hayvonlardagi filogenetik bog‘lanishlarni isbotlovchi qanday fan dalillari bor?

4.O‘simliklarda qanday to‘qimalar taraqqiy qilgan?

5.Yuksak o‘simliklarda qanday organlar mavjud?

6.O‘simlik hujayrasi bilan hayvon hujayrasi orasida qanday o‘xshashlik va farq bor?

7.Yuksak hayvonlarda qanday to‘qimalar rivojlangan?

8.Nerv to‘qimasini vazifasini tushuntiring.

9.Nima sababdan yuksak hayvonlarda nerv sistemasi rivojlangan o‘simliklarda ular taraqqiy qilmagan?

10.To‘qima tushunchasiga ta’rif bering.

11.Filogenetik bog‘lanishlarni isbotlovchi molekulyar genetik dalillarni tushuntiring.

12.Nima uchun hayvonlar doimo harakatda yuksak o‘simliklar esa o‘troq hayot kechiradi?

13.Yuksak hayvonlardagi organlar sistemalarini sharxlab bering.

14.Filogenetik bog‘lanishlarni isbotlashga embriologik fan dalillarini o‘rnini tushuntirib bering.