|
Metallarning kimyoviy xossalari. Metallarning kimyoviy xossalari ularning elektron berishi va metall ionlariga aylanishiga bogʻliqdir. Metallar orasida ishqoriy metallar kuchli qaytaruvchilardir. Davrda qaytaruvchilik xossasi oʻngdan chapga qarab, guruhda yuqoridan pastga qarab ortadi.
1. Меtallarning metallmaslar bilan birikmalari. Ular vodorod bilan gidridlar hosil qiladi:
2Na+H2=2NaH Ca+H2=CaH2
2Al+3H2=2AlH3
Kislorod bilan oksidlar, peroksidlar hosil qiladi:
4Li+О2=2Li2O 2Ca+O2=2CaO
4Al+3O2=2Al2O3
Galogenlar bilan ftoridlar, xloridlar, bromidlar hosil qilsa, oltingugurt bilan sulfidlar, fosfor bilan fosfidlar, azot bilan nitridlar, uglerod bilan karbidlar, kremniy bilan silitsidlar hosil qiladi.
2Na + F2 = 2NaF
2Sb + 3F2 = 2SbF3 ( 20oC )
2Na + Cl2 = 2NaCl
2Sb + 3Cl2 = 2SbCl3 ( 20oC )
2. Меtallarning kislorod bilan birikmalari. Ishqoriy metallar faqat litiy bilan oksid hosil qiladi. Boshqa ishqoriy metallar bilan (natriy) peroksidlar hosil qilsa, kaliy, rubidiy va seziylar bilan superoksidlar hosil boʻladi. Qolgan koʻp metallar oksidlar hosil qiladi.
4Li +O2=2Li2O.
2Na +O2=Na2O2.
2K + 2O2 = K2O4. 2Rb +2O2 =Rb2O4
2Ca + O2 = 2CaO. 4Al + 3O2 = 2Al2O3
Agar metall oʻzgaruvchan valentlikka ega boʻlsa metallning eng kichik
valentligi asosli xossaga, oʻrtacha valentligi amfoter xossaga, eng yuqori
valentligi esa kislotali xossaga ega boʻladi. СrO asosli oksid unga asos Cr(OH)2; Cr2O3-аmfoter oksid, unga ham asos Cr(OH)3 va ham kislota (HCrO2 –metaxromit va H3CrO3 – ortoxromit kislota); CrO3-kislotali oksid boʻlib uning kislotalari H2CrO4 xromat va H2Cr2O7 dixromat kislotadir.
Shunga oʻxshash xossalar MnO va Mn2O3 boʻlib, bu oksidlar asosli ( Mn(OH)2 va Mn(OH)3); MnO2 - amfoter oksid ( Mn(OH)4; H2MnO4; H4MnO4) MnO3 va Mn2O7 kislotali oksidlar ( H2MnO4 va HMnO4).
3. Metallarning kislotalar bilan ta’siri. Fe, Al, Zn, Mg kabi aktiv metallar H2SO4(suyul) , HCl, H3PO4, CH3COOH oʻxshash kislotalar bilan ta’sir etib shu metallning tuzini hosil qiladi va reaksiyada vodorod ajraladi. Xuddi shu kislotalar bilan Cu, Ag, Hg, Au, Pt kabi passiv metallar eritmada ta’sir etmaydi. Bunda tuz hosil boʻlmaydi va vodorod ajralmaydi. Konsentrlangan sulfat kislota (96%) Fe, Al, Cr, Au, Pt kabi metallar bilan eritmada ta’sirlashmasdan ularni passivlaydi. Cu, Hg, Ag ga oʻxshash metallar konsentrlangan kislota ta’sirida shu metallning tuzini hosil qilib oltingugurt (IV) oksidini hosil qiladi (SO2). Zn, Mg, Ca kabi faol metallar konsentrlangan sulfat kislota ta’sirida shu metallning tuzini va SO2 (yoki S va H2S) hosil qiladi.
Konsentrlangan nitrat kislota ham (63 % li) Fe, Al, Cr, Au, Pt kabi metallar bilan ta’sirlashmaydi. Cu, Hg, Ag ga oʻxshash passiv metallar bilan ta’sirlashib, shu metallning tuzini va azot (lV) oksidini hosil qiladi. Agar shu metallar suyultirilgan nitrat kislota bilan ta’sirlashsa (3 – 50 % li) , bu holda metallning tuzi va azotning (II) oksidi hosil boʻladi.
Zn, Mg, Ca ga oʻxshash aktiv metallarning konsentrlangan nitrat kislota bilan ta’sirida, shu metallarning tuzi va azotning turli oksidlari, hatto azot hosil boʻlishi ( NO2, N2O va N2) kuzatiladi. Agar shu metallar va Al, Fe suyultirilgan kislotalar bilan ta’sirlashsa, metallarning tuzi bilan birga azot oksidlari va hatto ammiak tuzlari hosil boʻladi ( NO, N2 va NH4NO3).
2-rasm.Tuzlarning eruvchanlik jadvali.
4.Metallarning suv bilan ta’siri. Ishqoriy va ishqoriy yer metallari suv bilan shiddatli ta’sir etadi. Bunda metall gidroksidi va vodorod hosil boʻladi.
2Na + 2H2O =2NaOH + H2
Ca + 2H2O = Ca(OH)2 + H2
Fe, Mg, Zn ga oʻxshash metallar esa suv bilan yuqori haroratda ta’sir etadi.
3Fe + 4H2O = Fe3O4 + 4H2
Fe3O4 +4H2O = Fe(OH)2 + 2Fe(OH)3
Mg + 2H2O = Mg(OH)2 + H2
Zn + 2H2O = Zn(OH)2 + H2
5. Metallarning ishqorlar bilan ta’siri. Ishqorlar bilan faqat amfoter metallar ta’sir etadi. Bunday metallar qatoriga Be, Zn, Al, Ge, Sn, Pb kabi metallar kiradi. Bu metallar ham kislotalar ham asoslar bilan reaksiyaga kirishadi.
Be+2HCl=BeCl2 +H2
Be+2NaOH=Na2BeO2+H2
Be+2NaOH+2H2O=Na2[Be(OH)4]+H2
Zn+H2SO4=ZnSO4+H2
Zn+2NaOH+2H2O=Na2[Zn(OH)4]+H2
Pb+2NaOH+2H2O=Na2[Pb(OH)4]+H2
Pb+4NaOH+2H2O=Na4[Pb(OH)6]+H2
Ge, Sn, Al kabi metallar ham kislotalar va ham ishqorlar bilan ta’sirlashadi.
6. Metallar oʻzlaridan aktivligi kam boʻlgan metallarni tuzlaridan siqib chiqaradi:
CuSO4+Fe=FeSO4+Cu
Hg(NO3)2+Cu=Cu(NO3)2+2Hg
2K[Ag(CN)2]+Zn=K2[Zn(CN)4]+2Ag ;
FeSO4+Mg=MgSO4+Fe
Do'stlaringiz bilan baham: |
