Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedogogika universiteti jismoniy tarbiya va sportda menejment hamda marketing

2. Ximoya strategiyasi firmaning mavjud bozor ulushini saklab kolish va xalkaro bozordagi urnini ushlab turishni taklif kiladi. Bunday strategiya kuyidagi xollarda uringa ega buladi:
firmaning bozordagi urni konikarli yoki agressiv siyosat olib borish uchun mablag‘lar etarli bulmagan xollarda;
rakobatchilar yoki davlatning javob tarikasidagi choralari kutilayotgan yoki firma unga tayyorlanayotgan xollarda. Bu strategiyani kullashning xavfli tomoni shundaki, rakobatchining xatti-xarakatlari va fan-texnika tarakkiyotidagi yutuklarga uz vaktida e’tibor karatilmasa muvaffakiyatsizlikka uchrash va xalkaro bozordan chikib ketishga majbur bulish mumkin.
3. CHekinish strategiyasi majburiy choralarni ifodalaydi. Bir kator xollarda ayrim tovarlar, masalan, texnik va texnologik jixatdan eskirayotgan tovarlar buyicha firma buni anglagan xolda bozor ulushini kiskartirishi yoki unga darxol pul mablag‘lari zarur bulib kolgan (karzni tulash, divdidend tulovlari uchun va xokazo) xollarda bozor ulushining bir kismi baxridan utishi mumkin. Bu strategiya ikki xil variantni – operatsiyalarni asta-sekin kamaytirish yoki firmaning xalkaro bozordagi biznesini tugatishni taklif kiladi. Korxona uzining xalkaro mikyosdagi rivojlanishini ichki ekspansiyaga nisabatan ikkilamchi, tashki bozorni esa ortikcha maxsulotlarni oluvchi sifatida kabul kilishi mumkin.
CHet eldagi milliy firmalar tashki bozorga chikishda turli strategiyalardan foydalanishi mumkin. Amerikalik kompaniyalar tashki bozorni kengaytirish maksadida yangi tovarlarni kiritishga xarakat kiladilar. Evropa strategiyalari ximoyaviy bulib, avval egallab olingan yoki bu bozorlar bilan uzviy bog‘lik bozorlarga kirib borishni afzal kuradilar. YAponiya kompaniyalari kam xarajatli assortimenti cheklangan maxsulotlarni ishlab chikarish xajmi katta bulgan strategiyalarni afzal kuradilar. Bu esa ularga sotuv xajmini ustirishda asosiy rakobat vositasi sifatida narxdan foydalanish imkonini beradi.
Xalkaro marketing soxasida faoliyatning kengayishi, jumladan, xalkaro bozorga chikishdagi strategiyalar natijasida rakobatchilik global mikyosda usib bormokda. SHu munosabat bilan aviatsiya sanoati, kemasozlik, elektron vositalar va elektr kurilmalari ishlab chikarish soxasidagi yirik firmalar global marketingni kullamokdalar.
Xalkaro marketing strategiyasi asosini kuyidagi yondashuvlar tashkil etadi:
bozor segmentatsiyasi;
maksadli bozorlarni tanlash;
firmaning bozorga chikish yullarini izlab topish;
marketing vositalari va usullarini tanlash va kullash;
bozorga chikish vaktini aniklash.
Bozor segmentatsiyasi asosida xalkaro bozorning xar bir elementi turli xil bulib, turli tovar guruxlari, xulk-atvori va talablari xar xil bulgan xaridorlar, mintaka va mamlakatlardan iborat.
Maksadli bozorlarni tanlashda firma xalkaro bozordagi urnini mustaxkamlash uchun kuyidagilardan foydalanishi mumkin:
1. «Eski bozor – eski tovar» (bozorga chukur kirib borish strategiyasi). Firma bozor ulushini ustirishga ishlab chikarish va muomala xarajatlarini kiskartirish, reklamani faollashtirish, maksadlarni uzgartirish, shuningdek, ishlab chikarilayotgan maxsulotdan foydalanish soxasini kengaytirish xisobiga erishish mumkin.
2. «YAngi bozor – eski tovar» (bozor chegaralarini kengaytirish strategiyasi). Strategiya yangi xalkaro sotuv bozorlarini egallash xisobiga tadbirkorlik faoliyatini aktivlashtirishni nazarda tutadi. YAngi geografik bozorlardan tashkari, yangi bozor segmentlarini doimiy izlanadi, ya’ni mazkur tovar iste’molchilari guruxlarini kengaytirish va chukurlashtirish amalga oshiriladi.
3. «Eski bozor – yangi tovar» (yangi tovarni ishlab chikish strategiyasi) – mazkur bozor uchun sifat jixatidan yangi tovarlarni ishlab chikish, uzlashtirish, ishlab chikarish va kengaytirishdir.
Tovarlarni modifikatsiyalash va bozorga yangi tovarlarni kiritish narxni pasaytirish, sifati yaxshirok tovarlarni xam usha narxda sotish, xaridorga kushimcha kafolat, iste’mol krediti berish, kushimcha bepul xizmatlar kursatish, sotuvni rag‘batlantirish kabi bevosita va yashirin rakobatchilik kurashi
usullaridan foydalanish yordamida amalga oshiriladi.
4. «YAngi tovar – yangi bozor» (faol ekspansiya strategiyasi). U firma raxbariyati va xodimlaridan faol xarakatlanishni xamda katta mikdorda mablag‘lar kiritishni talab kiladi xamda eng tarkalgan marketing strategiyasi xisoblanadi. YAngi mintakalarda yangi tovarlar, ularning turlari va modellari, yangi tovar assortimentiga talab mavjud bulgan yangi bozorlarni izlash, shuningdek, eski bozordagi yangi tovarlarga talab paydo bulgan yangi segmentlarni izlashga imkon yaratadi.
Bunday strategiyani yangi maxsulotni ishlab chikarish va rakobatchi firma egallab olmagan bozorda sotish uchun etarli bulgan ishlab chikarish kuchlari va resurslarga boy firmalar amalga oshiradi. Agar firma xalkaro bozorning bir segmentida etakchilikni kulga kiritish niyatida bulsa, bunday strategiya bir segmentli markazlashuv deb ataladi. Firma xalkaro bozorning bir nechta segmentlarida muvaffakiyatga erishishni istasa, bunday strategiya kup segmentli markazlashuv nomini oladi.
Firma segmentlar urtasidagi farklarga e’tibor bermasligi va barcha bozor segmentlariga bitta tovarning uzi bilan kirib borishi, ya’ni barcha iste’molchilar uchun bitta tovarni ommaviy ishlab chikarish va sotish bilan shug‘ullanishi mumkin. Bu strategiyaning afzalligi ommaviy ishlab chikarish va yagona marketing konsepsiyasi xisobiga xarajatlarning eng kamligi va iste’mol bozorining eng kattaligidan iborat.
Xalkaro bozor sharoitlarda firma bozordagi urnini mustaxkamlash maksadida uzining asosiy faoliyat turiga xos bulmagan tovar ishlab chikarishni yulga kuyishi mumkin. Bunday strategiya diversifikatsiya strategiyasi deb ataladi.
Bozorga chikish usulini tanlash kup jixatdan firmaning ishlab chikarish-moliyaviy axvoliga bog‘lik. Anik bozor segmenti tanlab olingach, firma oldida ushbu segmentni egallab olish uchun marketing vositalarini tanlash vazifasi yuzaga keladi. Bu vositalar katoriga tovar, uni sotish joyi, tovarning bozorga chikish kanallari, sotuvni rag‘batlantirish, narx va xokazolarni kiritish mumkin. YUkorida sanab utilgan marketing vositalaridan xar biri muayyan bozor sharoitlarida turli xil axamiyatga ega buladi.
Firmaning bozorda muvaffakiyatga erishishini xalkaro bozorga chikish vaktini tug‘ri tanlash bilan xam izoxlash mumkin bulib, buni birinchi navbatda rakobatbardoshlik darajasi aniklab beradi. Bozorda kupincha rakobatchisidan ilgarirok xarakat kilgan yutadi.
Tashki bozorlarni urganish. Xalkaro marketing xususiyatlarini birinchi navbatda rakobatchilik kurashi yukori bulgan tashki bozorda taklif etilayotgan tovar sifati, xizmat kursatish va reklamaga kuyiluvchi talabning yukoriligi bilan izoxlash mumkin. Bunda jaxon bozori 180ta milliy bozorlar yig‘indisidan iborat ekanligini nazardan kochirmaslik kerak. Bu bozorlarning xar biri umumiy va fakat uziga xos bulgan jixatlarga ega. Xalkaro bozorning imoniyatlarini aniklash va korxonaning tashki savdo saloxiyatini baxolash xalkaro marketing strategiyasining boshlang‘ich pozitsiyalaridir. Bozorni yaxshi bilmasdan turib eksport imkoniyatlariga tug‘ri baxo berish kiyin, chunki bu baxo korxona faoliyatining mos keluvchi kursatkichlarini bozor talablari va elementlari bilan solishtirishni talab kiladi.
Oxirgi yigirma yillik ishlab chikarishning baynalminallashuvi, milliy iktisodiyotlarning tashki bozor uchun ochikligining usib borishi bilan tavsiflanadi. Uzbekistonda tashki iktisodiy faoliyatning erkinlashuvi natijasida korxona va tashkilotlar xalkaro bozorga chikish xukukiga ega buldilar. Xalkaro bozorga chikishni rejalashtirayotgan korxona avvalo marketing xarakatlarini mujassamlantirishi lozim bulgan muayyan bozorni tanlashi kerak. Xalkaro bozorni tanlashda uchta kursatkichni urganishga e’tibor karatiladi: