Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universitetti ergasheva g. S., M. Nataqulova

2-b osq ich . T ex n ik a v iy to p sh iriq va taklif:
• eksp erim en tal n am u n an i lo y ih alash d a tex n ik a v iy topshiriqni 
ishlabchiqish;
• tex n ik v iy -iq tiso d iy asos;
• p aten tg a loyiqlikni tek sh irish .
3-b o sq ich . T e x n ik a v iy loyih alash :
• tex n ik av iy lo y ih alar ta lq in larin i ishlab c h iq ish va sam araligm i 
tanlash;
• ayrim qism va b lo k la m i ular ish o n ch lilik k o 'rsa tk ic h la rin i 
tekshirish u ch u n yaratish;
• tex n ik av iy d araja v a sifatni belgilash, te x n ik av iy -iq tiso d iy
k o 'rsa tk ic h la rn i hiso b lash ;
• tex n ik av iy loyihani kelishib olish.
4-b osq ich . Ish n i loyihalash:
• ishchi loyihani ishlab chiqish;
• z a ru r k o n stru k to rlik hu jjatlarin i tayyorlash.
5 -b osq ich . T a jr ib a v iy n am u n a tayyorlash:
• ishlab chiqarishni tex n o lo g ik tayyorlash: tex n o lo g ik ja ra y o n la m i 
ishlab 
chiqish, 
q u rilm a la m i, 
kesuvchi 
v a q o 's h im c h a
asbob- 
usk u n alam i lo y ih alash v a tay y o rlash ;
• tajrib av iy n am u n a d etallari, qism lari va b lo k larin i tayyorlash, 
u lam i y ig 'is h ;
• tajrib av iy n am u n an i ap rab astiy a qilish, m e ’y o rig a etk azish va 
sozlash;
• sten d d a va ishlab c h iq arish d a sinash.
6 -b osq ich . T a jr ib a v iy n am u n an i m e’yo rig a etkazish:
• tajrib av iy n a m u n an in g qism lari, bloklari va u n i to 'la ravishda 
sinovdan k ey in ishlashini tahlii qilish;
• ish o n ch lilik talab larig a jav o b b erm ay d ig an ayrim qism lar, 
b lo k lar va d etallarn i alm ashtirish.
7 -b osq ich . D a v la t sinovi:
• tajribaviy n am unani d av lat sinoviga topshirish;
84

---

. d av lat sin o v in i o 'tk a z is h v a se rtifik astiy alash [5 4 ]. B a k a la v rn in g
.lmiy-ta d q iq ot faoliyati p ed ag o g ik , am aliy , loyihaviy, ta sh k iliy va 
boshqaruv b ilan bir q ato rd a O T M d a o’q u v ja ra y o n in in g m ajb u riy
ismi sifatida am alg a o sh irilad i. T a la b a la r y u q o rid a q ay d e tilg a n q ato r 
usullar y o rd am id a, o 'q itu v c h ila m in g b ev o sita ra h b a tilig id a tu rli 
niavzularda ilm iy ta d q iq o t to p sh iriq la rin i oladi, m a z k u r m av zu
yuzasidan m a ’lu m o tlam i to 'p la y d i, a g a r ta jrib a q o 'y is h k erak b o 'ls a
kuzatishlar 
olib 
b o rad i 
(k o 'rs a tk ic h la m i 
aniqlaydi, 
y ig 'a d i), 
konstruktorli ishlari b o 'ls a b elg ila n g a n ta rtib d a k o n stm k to rlik ish lari 
bilan sh u g 'u llan a d i. S h u n d an s o 'n g m a ’um o itlarn i ta h lil q ilad i, 
um um lashtiradi va kerakli x u o lsa la r b ila n y ak u n lay d i, ish n in g
m azm uniga m u v o fiq ra v ish d a ta k lif v a ta v siy a la r b erish i m um kin.
O T M lard a talab alar d astlab k i ta d q iq iy ish larig o 'q u v rejad ag i 
m utaxassislik fan larid an b e rilad ig an m u staq il ishlar, k u rs ishlari, kurs 
loyihalarini b ajarish ja ra y o n id a d u ch k elad ilar. B ak alav rlar O T M d a 
o 'q ish n i 
b o sh la g a n
v aqtdan 
b o sh lab
o 'q u v
fan lari 
b o 'y ic h a
chuqurlashtirilgan k o n sp ek tlar tay y o rlay d i, tu rli m u am m o li v aziy atlar 
uchun e sselar y ozadi, m u ay y an m a v z u la rd a b erilg a refe ra tlar u stid a 
ishlaydi, q ilg a n ishlari b o 'y ic h a ta q d im o tla r tay y o rlash n i o 'rg a n a d i. 
O T M dagi o 'q is h n i ikkinchi va u ch u n c h i b o sq ich lard a ta la b a la r 
m utaxassilik fa n larid an kurs ish larin i b ajarad ilar, d a la va o 'q u v
am aliyotiga ch iq ib ja ra y o n n i k u zatad ilar. B u v aq td a ta la b a la rd a ilm iy 
tadqiqotchilik faoliyati sh ak llan ad i va riv o jlan tirilad i. M asalan , 
zoologiya fa n id a n “dengizda y a sh o v ch i m o lly u sk alarn in g tu rlari v a 
bioekologiyasi” m av zu sid ag i k u rs ishi m av zu sid a u stid a ta la b a aso san
nazariy m a ’lu m o tlam i, in tern et ta rm o g 'id a n o lin g an film larn i nazariy 
jih atd an o 'rg a n a d i, tahlil qiladi v a x u lo salarin i q ayd etadi. B u n d a 
dengiz m o lly u sk alarin i b izn in g sh aro itim iz d a k o 'ris h n i im koni 
y o 'q lig i, sh u n in g d ek suv o stid a y ash o v ch i o rg a n iz m la m i o 'rg a n is h
uchun m ax su s tex n ik a v o sitalarin in g m av ju d em asligi, ta jrib a va 
k uzatishlar olib boo rish im k o n iy ati ch ek lan g an lig i tu fay li, kurs ishi 
faqat nazariy jih a td a n tad q iq q ilin ad i. B u ish o 'z ta sn ifig a k o 'r a
fundam ental taq iq o t ishi h isoblanadi.
A g ard a talaba, biror b ir m ad an iy o 'sim lik n i v eg etativ k o 'p a y tiris h
usullariga b o g 'liq m avzudagi kurs ishi u stid a ish o lib b o rsa yoki 
ch u v alch an g larn in g tu p ro q u n u m d o rlig ig a ta ’sirini o 'rg a n is h g a doir 
kurs ishini tan lasa m azk u r m a v zu lar b o 'y ic h a ta la b a am aliy ish la r olib 
borishi, tajrib a q o 'y ish i, n a tija la m i tah lil qilishi, taq q o slash i, nazariy
85

---

b ilim larg a aso slan g an h o ld a am aliy x u lo salar c h iq arish im koniga ega 
b o 'la d i. B u am aliy x arak terg a ega b o 'lg a n ilm iy ta d q iq o t hisoblanadi.
O T M lard a talab alar b ilan turli lo y ih alar u stid a ta d q iq iy ishlar olib 
borishni 
y o 'lg a
q o 'y is h
m um kin. 
M asalan , 
tib b iy o t 
zulugini 
k o 'p a y tirish , 
b io g u m u sh tay y o rlash , 
b io g a z o lish jaray o n larin i 
o 'rg a n is h e sa ta la b a la rd an k o n stru k to rlik ish larin i am alg a oshirishni 
talab qiladi. B u esa u ch in ch i tasn ifg a m an su b ta d q iq o t ishi hisoblanadi 
va b u n d ay tad q iq o t ish la rin in g m u v affaq iy atli n a tija si iqtisodiy sam ara 
berishi bilan x arak terlan ad i.
X u lo sa qilib ay tg a n d a ilm iy ta d q iq o tla r q an d ay m aqsadga 
q aratilg an lig i va ilm iy jih a td a n m u rak k ab lig i, c h u q u q rlig i, b o 'y ic h a
u ch 
aso siy
turda: 
fu n d am en tal 
(nazariy), 
a m aliy
va 
tajriba 
(ek sp erim en t), k o n stru k to rlik ishlanm alari sifa tid a tav siflan ad i. ITI 
lam in g bajarish ja ra y o n i olti asosiy b osqichni o 'z ich ig a olsa, tajrib a 
k o n stru k to rlik ishlari e sa yeti b o sq ich d a am alg a o h sad i. Ilm iy tad q iq o t 
ish lam in g b arch a turlari 
ishlab c h iq arish g a jo riy etish bilan 
y ak u n lan ad i, 
v a 
b u
ja ra y o n d a
o 'z
sam arad o rlig in i, 
raq o b atb ard o sh lig in i k o 'rs a ta d i.