Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universitetti ergasheva g. S., M. Nataqulova

bog'liq 
ravishda v u ju d g a k elib , fan -
bilim , fa oliyat v a ijtim oiy
hodisa 
(institut) sifatid a n a m o y o n b o 'la d i. B u y erd a 
fa o liy a t 
u n ing 
asosi, o'ziga xos "m odda", 
bilim
tizim n i tashkil etuvchi om il, 
ijtim oiy
institut 
esa o lim lam i b irla sh tirish v a ularn in g b irg alik d ag i fao liy atin i 
tashkil etish usulidir. B u u c h ta n u q ta zam o n av iy fan n in g to 'liq ta'rifin i 
tashkil qiladi. F an n in g ilm iy b ilim la r tizim i inson e h tiy o jla rig a b o g 'liq
holda tizim li rav ish d a v u ju d g a k elad i. B ilim sifatid a fan atro f-b o rliq
narsalari va ja ra y o n la rin i a m a ld a aniq, izchil va tad rijiy b ilish g a 
qaratilgan.
Faoliyat sifatid a fan m a q sa d la m i belgilash, q aro rlar q ab u l qilish, 
yo’l tanlash, o 'z m an faatlarin i k o ’zlash, m a s’uliyatni ta n olish 
m aydonida am al qiladi. V .I.V e m a d sk iy fan n in g ayn an fao liy at 
sifatidagi talq in in i alo h id a q ay d e tg an edi: «F an n in g m azm u n i ilm iy 
nazariyalar, g ip o tezalar, m o d e lle r b o 'lib , u y aratu v ch i d u n y o n in g
m anzarasi b ilan ch ek lan m ay d i, u n in g n eg izi asosan ilm iy o m illa r va 
ularing em p irik x u lo salarid an tash k il topadi, tirik o d a m la m in g ilm iy 
ishi u n in g asosiy jo n li m a z m u n in i tash k il etadi» [
11
].
F ao liy at 
sifatidagi 
fan 
o b y ek tiv lik , 
aniqlik, 
h aq iq iy lik
m ezonlariga
ja v o b b eruvchi b ilim lar tizim i sifatid a am al q iluvchi ilm iy b ilim
o 'z ig a
erkinlik hududini ta'm in lash g a, m a fk u rav iy va siyosiy y o 'n a lish la rg a
nisbatan b e ta ra f b o ’lishga h a ra k a t q iladi. O lim lar o 'z u m rini b ax sh id a 
etuvchi h aq iq at y o 'lid ag i iz la n ish la r h am m a n arsad an u stu n tu rad i, 
fanning bo sh om ili va aso siy b o y lig i h isoblanadi. Z am o n av iy ilm iy va 
tex n ik ta ra q q iy o tn in g m isli k o 'rilm a g a n m iqyosi va su r'atlarin i h iso b g a 
olgan h o ld a tu sh u n arli, u la m in g n atijalari h ayotning b arch a so h alarid a 
va inson fao liy atin in g b a rc h a ja b h a la rid a sezilarli rav ish d a n am o y o n
bo'ladi.
Ilm -fan n i b ev o sita ishlab c h iq aru v ch i k u ch g a ay lan tirish n in g
m uhim jih a ti ilm iy b ilim la rd a n am aliy foyd alan ish u ch u n doim iy
59

---

kanallam i 
yaratish 
va 
m u stah k am lash , 
am aliy 
ta d q iq o tla r 
va 
ishlanm alar, ilm iy -tex n ik av iy a x b o ro t tarm o q larin i y a ratish va hokazo. 
B u lam in g barchasi fan uchun ham . am aliy o t u ch u n ham jid d iy
o qibatlarga olib keladi. F ao liy at in so n n in g h arakatlari natijasidir.
Siyosiy, 
ijtim o iy -iq tiso d iy
va 
zam o n av iy
O ’zbek isto n n in g
m adaniy hayoti zam onviy y o n d a sh u v la m i am alga oshirish k o ntekstida 
talab alarn in g ijtim oiy va kasbiy m o slash u v i m uam m o lari bilan b o g 'liq
b o ’lgan ichki t a ’lim ning yangi u su llarin i izlashga olib keladi. chunki 
bu ja m iy a t va shaxs m an faatlarin i o ’za ro u y g 'u n la sh tirish g a im kon 
beradi.
Ta'lim tizim i oldiga q o ’y ila d ig a n y an a b ir m uhim talab lard an biri 
shaxsni ta ’lim ja ra y o n in in g su b y ek ti sifatida butun hayoti d avom ida 
u zluksiz rivojlantirishdan, ilm iy va ishlab ch iq arish faoliyat olib 
boruvchi shaxs sifatid a sh a k lla n tirish d a n iborat. S h ax sn in g ijodiy 
rivojlanish im koniyati, m ustaqil t a ’lim olishi, o ’z -o ’zini rivojlantirish, 
uni ilm iy tad qiqotchilik fao liy atig a tay y o rlash ta ’lim ja ra y o n in in g
m uhim y o ’nalishi sanaladi.
T adqiqotchilik faoliyati - o liy ta ’lim m u assasalarid a talab alam i 
o ’qitish ja ra y o n in in g aso siy tark ib iy q ism larid an biri.
O liy t a ’lim m u assasalarid a ta la b a la r tad q iq o tch ilik faoliyatini 
rivojlantirish 
m u am m o sin in g
tah lili 
“tad q iq o tch ilik
fao liy ati” 
tushunchasiga va avvalo “fa o liy a t” tu sh u n ch asig a m u ro jaat etishini 
talab qiladi. F a o liy a t- k ish ilarn in g tash q i o lam g a faol m unosabati 
shakli, insonning o ’zini o ’zi m aq sad g a m uvofiq tarzd a o ’zg artirish
usuli, inson b o rlig 'in in g m uhim x u su siy atlarid an biri (
2
-rasm ).