Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universitetti ergasheva g. S., M. Nataqulova

150 
dan ortiq ta 'r if i bor. 
Bu 
ta 'riflard an biri 
quyidagilardan iborat:
Fan o d a m la m in g tab iat, ja m iy a t va b ilim la m in g o'zi to 'g'risidagi 
bilim lam i ishlab ch iq arish g a y o 'n altirilg an . h aqiqatni an g lash va 
ularda m avjud b o 'lg an h aq iq iy fa k tla m i u m u m la sh tirish asosida 
obyektiv q o n u n la m i k a s h f etish m u n o sab atlarid ir.
Y ana bir ta 'rif keng tarq alg an : ilm ham y an g i bilim lam i olish 
uchun ijodiy fao liy at va bu fao liy at n atijasi: m a'lu m p rin tsip larg a va 
ulam i ishlab ch iq a rish ja ra y o n ig a a so slan g an in teg rallash g an tizim g a 
kiritilgan bilim .
V .A .K anke "F alsafa. T arix iy va tizim li y o'nalish" k itobida 
quyidagi ta ’r if b erilg an : “F an - bu sh ax sn in g b ilim lam i rivojlantirish, 
tizim lashtirish va sinab k o 'rish d ag i faoliyati. Ilm iy b arch a bilim lar 
em as, balki faq at yaxshi te k sh irilg an va aso sla n g a n b ilim la rd ir” .
X u llas, fan o d am lar d u n y o sid ag i h am m a n a rsa la r va hodisalarni 
faqat alo h id a n u q tai n azard an o 'rg a n is h i m um kin. M o d d iy lik n in g bu 
alohida y o n d ash u v i fan n in g ch ek sizlig in i ham , ch ek lan g an lig in i ham
ifoda etadi, chunki inson faol va ongli m av ju d o t sifatida x o h ish -iro d a 
erkinligiga ega b o ' ladi, u fa o liy a tn in g n a fa q a t obyekti, b alk i subyekti 
ham dir. U ning shu su b y ek t sifatid ag i b o rlig 'id a ilm iy bilim , hatto 
inson, u n ing h ay o t fao liy ati h a q id a m u k am m al ilm iy b ilim ni olish 
m um kinligi faraz q ilin g an ta q d ird a ham , b arch a h o la tla m i qam rab 
ololm aydi. 
F an c h eg aralari h a q id a g i b u fik rd a h e c h qanday 
an tissien tizm
m av ju d em as. B u fa n d u n y o n i, b u tun m ad aniyatni 
bilishning b arch a sh ak llarig a ega b o 'la o lm asligi haq id ag i sh ak - 
shubhasiz d alilni qayd etish, xolos. F an d iq q at m ay d o n id an o 'rin
olm agan n a rsalar v a hodisalarni d u n y o n i m a ’naviy idrok etish n in g
boshqa sh ak llari - s a n ’at, din, axloq, falsafa ta d q iq etadi.
Fan fao liy at ja ra y o n id a o 'z g a ru v c h i o b y e k tla m i o 'rg a n a r ekan, 
faqat ja m iy a t ta ra q q iy o tin in g m azk u r b o sq ic h id a tarix an sh ak llan g an
m avjud fao liy at tu rlari d o irasid a o 'z la sh tirilish i m u m k in b o 'lg a n
m oddiy a lo q a la m i b ilish b ilan k ifo y alan m ay d i. F a n n in g m aqsadi 
obyektlarda yu z b erish i m u m k in b o 'lg a n , shu ju m la d a n duny o n in g
am aldagi o 'z g a ris h tu rlari v a sh ak llarig a m os kelishi m u m k in b o 'lg a n
57

---

o 'z g arish larn i oldindan k o 'ra bilish, t a ’bir jo iz b o 'ls a , 
bashorat 
q ilish d an iboratdir.
U m um iy qilib ay tg an d a ilm va fan bir tu sh u n c h a b o 'lib , 
o ’zining 
ilm iy tu shuncha, uslublari va m etad o d lo g iy asig a eg a b o 'lg a n , olam ni 
bilish va o 'z la sh tirish n in g m ax su s usuli, ilm iy b ilim lar tizim idir. (
1
- 
rasm )
□