Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universitetining shahrisabz filiali yosh fiziologiyasi va gigiyena

 
Harakatlanish tizimining umumiy anatomiyasi 
Tana shaklini ushlab turuvchi skelet, bog’lovchi to’qimalar tuzilmasida bog’langan suyaksimon va 
tog’ay elementlardan shakllanadi. Uning qismlari skelet muskullari yordamida harakatlantiriladi yoki mahsus 
holat va vaziyatda ushlab turiladi. Keng qamrovli harakatlanish tizimi atamasi o’z ichiga skelet va 
muskullarni oladi. Passiv harakatlanish tizimi skletlar va ularning birlashmalaridan iborat bo’lsa, active 
harakatlanish tizimi o’z ichiga poyalar va ularning qo’shimcha tuzilmalarini (poya g’iloflari, kesmasimon 
suyaklar) oladi. O’zlarining ushlab turish vazifasidan tashqari, sklet elementlari va ularning birlashmalari 
22
Anatomy of the Human Body.Henry Gray.Nega Assefa Alemaya University Yosief Tsige Jimma University.In collaboration with the Ethiopia Public Health Training Initiative, The Carter Center, 
the Ethiopia Ministry of Health, and the Ethiopia Ministry of Education 2003.455-499 betlar mazmun mohiyatidan foydalanildi.

---

34 
muskullarga harakat davomida tayanch sifatida hizmat qiladi sklet elementlari, birlashmalari va muskullari 
birgalikda harakatlanish organlarini hosil qiladi. Shu bilan birga sklet elementlari organlar sistemasini himoya 
qilish vazifasini ham bajaradi (bosh suyagi, umurtqa kanali, ko’krak qafasi). 
Suyaklar 
Suyak skleti suyaklarning turli tuzilmalari va shakilaridan iborat. Katta yoshli odamda sklet 200 ta 
alohida suyaklardan tashkil topgan Ular tig’ay, tolali va synovial birlashmalar orqali bog’langan. Har bir 
suyak, tog’ay birlashma yuzalar va joylar qayi yumshoq paylar birikkan, birlashtiruvchi to’qima g’ilofi bilan 
o’ralgan xuddi paypoq kabi.
Har bir suyak shakli genetic yo’l bilan aniqlanadi lekin uning tuzilishi unga qo’yiladigan mehanik 
talabning kengligi va turiga bog’liq. Tashqi ko’rinishga ko’ra suyaklar uzun, qisqa, tekis, va qiyshiq 
suyaklarga ajratiladi. Uzun suyaklarga misol tariqasida (naysimon suyaklar) bir-biridan erkin bilak to’piqdan 
tashqari suyaklar olinadi.Uzun suyaklar har bir yakunida diofiz va epifizdaniborat bo’ladi. O’sish mobaynida 
har bir dioepifiz va shunga mansub epifiz epifizsimon to’g’aylar yordamida ajratiladi. Qisqa suyaklar
kubsimon shakldagi suyaklar bilak va to’piq suyaklarni o’z ichiga oladi. 
Yassi suyaklar orasida qovurg’a ko’krak yelka va bosh suyaklari mavjud.notog’ri suyaklar umurtqa va 
bosh suyak po’stidagi suyaklarni o’z ichiga oladi. Bosh suyakdagi ayrim suyaklar (oldingi yuqorigi jag’) 
g’ovaksimon boshliqlardan tashkil topgan. Sesamasimon suyaklar bu paylarga birikkan suyaklardir (tizza 
qopqog’i) va nihoyat ayrim qo’shimcha suyaklar ayniqsa qo’l va oyoqda ko’p uchraydi, yordamchi suyaklar 
deb ataladi. Ularning rentgin suratdagi ko’rinishi tashxisdagi hatolikka sabab bo’lishi mumkun.
Orqa ustun mustaqil oson harakatlanadigan segmentlardan tashkil topgan bo’lib ularning har biri oson 
harakatlanadigan va qimirlamaydigan bo’g’imlar orqali birlashgan. Mustaqil harakatlanadigan segmentlar 
funksional qizm hisoblanadi. U ikki qo’shni umurtqa suyagi biriktirilgan diskdan iborat. O’rta umurtqa diski 
mustaqil harakatlanadigan segmentda muhim ahamiyat kasb etadi. U tashqi zich tolalik to’qima doirasidan 
iborat. Qo’shimcha sifatida shuni aytishismiz mumkin-ki, usmurtqa, ko’ndalang jarayon va umurtqa ustuni bir 
biri bilan kuchli paylar sistemasi orqali bog’langan. Ularning jahatlarining yo’nalishlardagi o’zgarishlari har 
bir umurtqa segmentini harakatlanlanishini belgilaydi.