Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universitetining shahrisabz filiali yosh fiziologiyasi va gigiyena

Bo’g’imlar 
Bo’g’imlar skeletning tog’ay va suyak qismlari o’rtasidagi bog’lovchilardir. Ular gavdaning alohida 
segmentlarini harakatini amalga oshiradi va kuchni ko’chirish imkoniyatini beradi. Ular bog’lanish turiga 
ko’ra harakatchan va harakatlanmaydigan tyrlarga bo’linadi. Harakatlanmaydigan bo’g’inlar (sinantrosers) 
harakatlantirmaydigan bo’g’inlar yoki sinantroserslar shunday bog’inlarki ularda skelet qismlari turli 
to’qimalar bilan ajratilgan. Misol uchun tog’ay va bog’lovchi to’qimalar. Ishtirok etgan to’qimaga ko’ra ular 
quyidagi turlarga bo’linadi. 
1.
Sindesmoz ( tolali bog’lamlar) 
2.
Sinxondroses (tog’ayli bog’lamlar) 
3.
Sinostozes ( suyakli bog’lamlar) 
Sindesmoz. Sindesmozda 2 ta suyaklar bog’lovchi to’qima orqali bog’lanadi. Misol uchun otkazuvchi 
membrane tirsak suyagi va pastki qo’l radiusi o’rtasidagi, yangi tug’ulgan chaqaloq bosh suyagi membranasi 
aytishimiz mumkun. 
Yuqorigi va pastki jag’lar ildizlaridagi joylashgan bog’lovchi to’qimalar saqlovchi va chanoq 
bog’imlari sifatida ma’lum va sindesmosiz hisoblanadi. 
Sinxondroses. Sinxondrosesda bog’lovchi to’qima tog’ay hisoblanadi. Misollar umurtqa bilan ichki 
umurtqa diski o’rtasidagi tolali to’g’ay to’qimalari. 
O’sayotgan uzun suyakni epifizga suyakli diafizis bog’lanishi, uning epifizal diski orqali. Bu ham 
shuningdek sinxondroses. 
Sinostozes-sinontozesda alohida suyaklar 2 o’rinda suyak toqimalar bilan bog’lanadi. Oddiy misol 
dumg’aza qaysiki aslida 5 ta alohida umurtqa suyaklaridan tashkil topgan bo’lib, o’sish yakunida bir biri bilan 
birlashadi. Boshqa misol to’sh suyagi qaysiki o’sish yakuniga yetmaganda 3 ta alohida suyaklardan iborat
bo’ladi. Qov quymich va umurtqa orasidagi suyaklar. 
Harakatchan bog’imlar (synovial bo’g’imlar). Sinovial bo’g’imlarsa suyaklar bo’g’im boshliqlari 
yordamida ajratiladi. Ular bo’g’im yuzasining rangsiz tog’ay qoplamasi va bo’g’im kapsulasi yordamida ham 
ajratiladi. Bazi bo’g’imlar aro disklarni ichki bo’g’im bog’lanishlarni hosil qiladi. Bo’g’imlardagi disklar 
vazifalari ikki qarama-qarshi yuzalar o’rtasidagi bo’g’lanishni yaxshilashdir. 
Bo’g’im tog’ayi. Ichki bo’g’im tog’ayi yuzasi asosan rangsiz to’g’aydan tashkil topgan. Uning 
mehanik va shakli singdirish hususiyatlari uni ekstrosellular matriks xususiyati tufaylidir. Ekstrosellular 
matriksni muhum elementlari kollegin tolalar makro molekulalar oqsil va suv. Bo’g’im tog’ayining qalinligi 
sezilarli o’rtacha 2-3 mm biroq bazi joylarda tizza ko’zi bo’g’im yuzasi bo’yin tog’ayi 8 mm gacha yetishi 
mumkun. Bo’g’im tog’aylari qon tomirlardan tashkil topmaganligi sababi u oziqani synovial suyuqlik 
diffuziyasi orqali oladi. Optimal oziqa tog’ayning doimiy harakatini talab etadi, agar bu harakat bo’lmasa 
bog’im tog’ayidagi buzilgan o’zgarishlarga olib boradi. Osteorits singari ayniqsa yoki kattalarda bo’g’im 
kapsulasi va synovial suyuqlik bog’im kapsulasi bu suyak pardasining davomi bo’lib hisoblanadi. U tashqi 

---

36 
qalin oq tolali qavat tolali membrane va ichki keng tuzilgan qon tomirlarga va nerflarga boy membranadan 
iborat.
Tashqi tolali membranani paylar bilan mustahkamlangan.va kapsulani mustahkamlaydi va harakatni 
boshqaradi yoki bog’imni kuchli kengayishdan himoya qiladi. Qachonki bo’g’om uzoq vaq mobaynida 
harakatsiz bo’lsa tolalar bog’lanishi qisqaradi, bo’g’im pardasi torayadi va bog’im harakatchanligi keskin 
taqdidga uchraydi. Ichki sinovial membranadan yotiqlar va bo’rtiqlar bo’g’imga tushadi. Bu membrana 
bo’g’im boshlig’igaborib tarqaladi. Maxsus bog’lovchi tpq’ima hujayralari bilan qaysiki sinovial suyuqlik 
ishlab chiqarish va qayta so’rilishga masul bo’lgan. Oqsilli synovial suyuqlik faqat bo’g’im tog’ayini 
aniqlantirmasdan bog’im yuzalaridagi ishlashini kamaytirishga ham hizmat qiladi. 
Biroz harakatlanuvchi bog’imlar (Amfiartozu) 
Bazi bog’imlarda qirrali shakllari va kuchli paylari tufayli harakatlanishi keskin cheklangan. Bunday bog’inlar 
iliklar aro bo’g’im va ko’ndalang targ’il dumg’aza va qorin umurtqa orasidagi suyak.