Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zamonaviy uzluksiz ta

 UQUVCHILARDA KOMMUNIKATIV SAVODXONLIGINI RIVOJLANTIRISH 
MUAMMOLARI 
 
 Luqmonov D.–o’qituvchi, TVCHDPI, O’zbekistan. 
 
Bugungi kunda shaxsni ijtimoiy jixatdan shakllantirish, uni xalkning ijtimoiy – milliy 
turmush tarziga boskichma – boskich moslashtirib borish milliy tahlim – tarbiya tizimining barcha 
buginlarida bosh maksadga aylangan. Milliy tahlim – tarbiya tizimi chukur ilmiy pedagogik asosda 
kurilgandagina kuzda tutilgan samarani beradi. 
Pedagogik fikr tarakkiyoti shuni kursatadiki, individni shaxs sifatida shakllantirish uni uzi 
mansub bulgan xalkning milliy turmush tarziga moslashtirish birinchi navbatda ukuvchilarning 
kommunikativ savodxonlik darajasini rivojlantirish asosida amalga oshiriladi. CHunki, 
kommunikativ savodxonlik tushunchasi ijtimoiy – pedagogik tushuncha sifatida keng kulamga ega 
bulib, mavjud axbrotlarni ukuvchi tomonidan kabul kilinishi, uni anglash va ifodalay olish xamda 
atrof – muxitdagi odamlar bilan mulokotga kirisha olish darajasini ifodalaydi. Bu ukuvchilarning 
dunyorashi, tafakkuri, milliy ongi, ijtimoiy borlikdagi vokea – xodisalarni, munosabatlarini anglash 
va idrok kila olish, kuchi, til boyliklarini egallash va undan fikr ifodalash jarayonida foydalana olish 

---

 ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
 
593 
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ 
imkoniyati, axlok – odobi, didi kabi shaxsiy sifatlarni shakllantirishdan iborat. SHu asosga kura, 
ukuvchilardagi kommunikativ savodxonlik milliy xarakterdagi ijtimoiy axlok mehyorlarini xam 
kamrab oladi. Ijtimoiy axlok mehyorlari, asosan, shaxsning muomala madaniyatini ifodalaydi.
Ukuvchi egallagan milliy xarakterdagi ijitmoiy axlok mehyorlari, uning uzgalar bilan bulgan 
mulokoti muomala madaniyatida yakkol namoyon buladi. SHuning uchun xam bolalarda 
kommunikativ savodxonlik oshirish, ularni xalkning milliy turmush tarziga moslashtirish, jamiyat 
xayoti, xalkning ijtimoiy – iktisodiy , mahnaviy – madaniy xayoti bilan chambarchas boglik bulib, 
bu muammoning yechimini jamiyat xayotidan tashkarida bulgan xolatlardan izlash bexuda ishdir. 
CHunonchi, mustakillikka erishganimizdan keyin tilimizga kuplab yangi suz va atamalar 
bilan boyidi. Bu suzlar uzlashishi bilan barobar kishilar ongida, shu jumladan yosh bolalarning 
ongida xam shu tushunchalarni ifodalagan obhektlar xakidagi anik tasavvur shakllanadi. Masalan, 
fermer, birja, biznesmen, tijoratchi va boshkalar.
Bolalar tomonidan bunday suz va tushunchalar uzlashtirilgach, ularning xulk – atvorida 
biznesmenga yoki tijoratchiga taklid elementlari xam shakllanmokda. 10-12 yoshli bolalarda esa 
savdo-sotik yoki boshka yangi faoliyat turiga intilish xam sezila boshladi. 
Tahlim – tarbiya nazariyasi xuddi mana shu kommunikativ savodxonlik darajasining 
rivojlanishi bilan boglik tarzda vujudga kelgan ijitmoiy axlok kurinishlarini chukur taxlil kilishi, 
ularni tasnif kilish asosida ijobiy xolatlarini rivojlantirishning didaktik asoslarini belgilab berish 
orkali salbiy xolatlarni bartaraf kilish yullarini kursatishi lozim. 
Pedagogik tafakkur tarakkiyoti shuni kursatadiki, mamlakat tarakkiyotining xozirgi 
boskichida milliy tahlim – tarbiyaning barcha tahlim turlari shu jumladan, boshlangich tahlim xam 
ukuvchilarining kommunikativ savodxonlik darajasini rivojlantirish vazifasini jamiyat xayoti, 
davlat va jamiyatning milliy kadrlarga bulgan extiyoji ularning tayyorgarlik darajasiga bulgan 
talablarni xisobga olgan xolda xal kilinmogi lozim. 
Boshlangich sinf ukuvchilarining kommunikativ savodxonligi darajalarini kuyidagi 
yunalishlarda aniklash maksadga muvofikdir. 
1. Bolalarning moddiy borlik, tabiat va jamiyat xakidagi tasavvurlarining kulami. 
2. Ukuvchilarning fikr ifodalash va fikr anglash darajalari. 
3. Bolalarda atrof – muxit, moddiy borlik xayoti bilan boglik xabarlar okimini kabul kila 
olish, anglash xamda idrok eta olish darajasi. 
Ukuvchilarning kommunikativ savodxonligini rivojlantirishda tahlim jarayon 
bilan bir katorda, tashki muxit xam aloxida axamiyat kasb etadi. Bola uz shakllanishi tarakkiyotida 
atrof – muxitdagi vokea – xodisalarga u yoki bu tarzda alokador buladi. Alokadorlik natijasida 
predmet, vokea – xodisalarning nomlari va ularning uziga xos xususiyatlarini bilishga intiladi. 
Masalan, kichik yoshdagi bolalarning nutkida «bu kim», «bu nima» degan savollar kuplab uchrasa, 
maktab yoshidagi bolalarda esa «nima uchun shunday?» degan savol kuprok uchraydi. Bu esa 
boshlangich sinf ukituvchilarini predmet, vokea – xodisalarning moxiyati va mazmuni bilan 
ukuvchilarni boskichma – boskich tanishtirib borishga, bolalarni mantikiy mushoxada yuritishga 
jalb etish uchun xizmat kilishi lozimligini vazifa kilib kuyadi. 
Bola tashki muxit tahsirida xalkning milliy turmush tarziga moslashib boradi. Lekin, bu 
tahsir ikki tomonlama xarakterga ega. CHunki, individ shakllanish jarayonida ijtimoiy turmush 
tarzidagi ijobiy urf – odatlar, kadriyat xamda axlok – odob mehyorlari bilan bir katorda, 
turmushdagi salbiy kurinishlarni xam kabul kiladi. Milliy xamda umuminsoniy xarakter kasb 
etayotgan xozirgi zamon pedagogikasi bolaning shakllanishiga ijobiy xamda salbiy tahsir 
kursatayotgan omillarni ajratib, ukuvchining shaxs sifatida shakllanishiga xizmat kiladigan xamda 
ularda shakllanadigan salbiy odatlarning oldini olishga karatilgan tahlimiy materiallar tizimini 
tanlash ustida tadkikotlar olib borilishi lozim. CHunonchi, 1 – 4 sinf ukuvchilarida tarixga xurmat, 
xalkning madaniyati bilan faxrlanish, milliy kadriyatlarimizga xurmat, axlok – odob, nafosat, tilga, 
til boyliklariga ehtibor xislatlarini kuyidagi ukuv materiallari yordamida shakllantirish maksadga 
muvofik: shehrlar, topishmoklar, xalk ogzaki ijodi namunalari, xikoyalar, rivoyatlar, makollar, 

---