Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zamonaviy uzluksiz ta

 ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
 
582 
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ 
Ўқитувчининг ҳаддан ортиқ баланд, шиддатли нутқи ўқувчиларнинг асабини бузади. Ҳазил, 
енгил дўстона мутойиба нутқни жуда жонлантиради. 
Ўқувчилар билан тўғри муносабатларни ўрнатиш коммуникатив қобилияти, энг 
аввало, икки оғишишларда қочишни назарда тутади. Ўқувчиларга бефарқ – бегоналик билан 
муносабатда бўлмаслик, ҳолатлар фарқини доимо таъкидламаслик, уларни “масофада” 
тутмаслик лозим. Тескари хато қилмаслик ҳам таниш-билишчилик муносабатларига йўл 
қўймаслик лозим. 
Дидактик материални танлаш ва ташкил этишда суггестив (лотинчадан - 
“ишонтиришга асосланган”) хусусиятни инобатга олиш лозим. Бу талабаларга ҳиссий-
иродавий таъсир кўрсатиш қобилияти, талаблар қўйиш ва уларнинг бажарилишига эришиш 
қобилияти. 
Суггестив қобилият ўқитувчи иродасининг ривожланиши, ўзига чуқур ишонч, таълим 
ва тарбия учун масъулият ҳисси, шунингдек, коммуникатив-нутқ маданиятига боғлиқ. 
Бўлажак ўқитувчиларнинг нутқ фаолиятлари билимларни ўзлаштириш жараёнига 
фаол таъсир этади, ўз навбатида билимларни ўзлаштириш ўқувчидан фаол, мустақил ижодий 
фикрлашни талаб этувчи жиддий муаммодир. Ўқитувчининг вазифаси тўғри, объектив 
хулосаларга олиб келувчи, исботли фикрлашга асосланган мантиқий фикрлашнинг 
ривожланишига таъсир кўрсатиш ҳисобланади. 
Ақлнинг кенглиги 
Ақлнинг чуқурлиги 
Ақлнинг мослашувчанлиги 
Билиш фаолияти 
Билимлар, қизиқишлар 
Фикрлаш эркинлиги, объективлик 
Ўқувчилар фикрларининг ривожланиши тузилиши 
Ўқитувчи дидактик материални танлаш ва ташкил этиш давомида ақл ҳажми, 
чуқурлиги ва мослашувчанлигига боғлиқ бўлган, фикрлашнинг мустақиллигини 
шакллантирувчи методлар ва усулларга таянади. Фикрлаш мустақиллиги ўқувчиларнинг 
педагог доимий ёрдамига таянмаган ҳолда, янги вазифаларни қўйишлари вакеракли ечимлар 
ва жавобларни топиш кўникмаларида ифодаланади. Мустақил фикрлаш ўқувчилар фикрлаш 
фаолиятларининг индивидуал хусусиятларига боғлиқ. Фикрлаш фаолиятини ривожлантириш 
жараёнида ўқувчиларда мулоҳазаларни шакллантириш ва хулосалар ясаш қобилияти 
такомиллашади. 
Бундан ташқари, дидактик материалларни киритишнинг имкони йўқлигини 
англатувчи меъёрийлик мезонига ва мулоқот мақсадлари учун коммуникациянинг 
аҳамиятлилиги мезонига жавоб бериши керак. Шу тариқа, бўлажак ўқитувчиларнинг 
коммуникатив-нутқ маданиятиларини самарали ривожлантиришга йўналтирилган дидактик 
материал, талабанинг интеллектуал, ҳиссий, иродавий, қадриятли-йўналган жиҳатларига 
қамраб олиб, унинг яхлит, ижодий шахсини шакллантиришга йўналтирилиши керак. 
Хулоса ўрнида шуни айтиш мумкинки ўқитувчи дидактик материални танлаш ва 
ташкил этиш давомида ақл ҳажми, чуқурлиги ва мослашувчанлигига боғлиқ бўлган, 
фикрлашнинг мустақиллигини шакллантирувчи усулларга таянади. Фикрлаш мустақиллиги 
ўқувчилар ўқитувчининг доимий ёрдамига таянмаган ҳолда, янги вазифаларни қўйишлари ва 
керакли ечимлар ва жавобларни топиш кўникмаларида ифодаланади.
Фойдаланилган адабиётлар 
1. 
Каримов И.И. Ўқитувчи, устоз, мураббий.// Талабалар ва ёш ўқитувчилар учун. 
Рисола. – Қўқон ДПИ.– 2009 й. 
2. 
Маҳмудов Н. М. Ўқитувчи нутқ маданияти. Дарслик. – Тошкент –Ўзбекистон 
миллий кутубхонаси. –2007 й. 
1. 
Халиков А.А. Олий таълим муассасаларида бўлажак ўқитувчилар педагогик 
маҳоратини ривожлантириш // – Монография. –Иқтисод Молия. – Тошкент. – 2015 й. 

---