Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zamonaviy uzluksiz ta

 
 

---

 ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
 
87 
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ 
ЎҚУВЧИЛАРДА МУТОЛАА МАДАНИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ВА 
УНИНГ АКАДЕМИК ЎЗЛАШТИРИШГА ТАЪСИРИ
 
Маликова Д.М.– таянч докторант, ЎзПФИТИ, Ўзбукистон.
Аждодларимиз қадимдан нафақат халқ оғзаки ижоди намуналарига, балки табииёт ва 
фалакиёт илмларини ўрганишга ҳам етарлича қизиқишган. Бу борада уларнинг дарёлар 
тошиши ёхуд сув сатҳи пасайишини, йилнинг фасллари маълум вақтларда ўрин 
алмашишини ўрганганлари, ер остидан табиий фойдали қазилмаларни топганликларини 
ёрқин мисол сифатида келтиришимиз мумкин.
Ёзма адабиёт пайдо бўлибдики, кишилар ўқишга ва уқишга кўпроқ вақт ажратадиган 
бўлдилар. Жумладан, биргина соҳа билан қаноатланишмади, балки фаннинг бир қанча 
қирраларини мукаммал тарзда ўрганиш ва бу борада мисли кўрилмаган кашфиётларни 
амалга ошириш уларни том маънодаги мақсадига айланди. Биргина Фаробийнинг(873-950) 
70дан ортиқ тилни билиши унинг шунча тилдаги ёзма адабиётлардан фойдаланишига имкон 
бермасмиди?! Ўқишга қизиққан Ибн Сино(980-1037) Нуҳ Ибн Мансурдан ўз ҳизмати эвазига 
олтину дур эмас, уларданда буюкроқ хазина кутубхонага эркин кириб чиқиш учун рухсат 
сўрайди. Манбаларга кўра қомусий олим Абу Райҳон Берунийни ҳам Маҳмуд Ғазнавийнинг 
қаҳридан унинг илми қутқазган экан. Бундан кўриниб турибдики, китоб ўқиш кишилар 
эришган муваффақиятларнинг дебочасидир. Шундай экан, биз ҳам фарзандларимизни кичик 
ёшидан мутолаага қизиқтиришимиз келажаги порлоқ комил инсонни шакллантиришдаги 
дастлабки вазифамиз бўлишини англаб етамиз. Чунки, тафаккур ва онг кичик ёшда 
шаклланади, тарбияланади. Бежизга халқимиз “Ёшликда берилган билим тошга ўйилган 
нақшдир” демаган. 
Ўқишга одатланиш бу бирор мавзуни ўрганиш мақсадида олдиндан белгиланган режа 
асосида мунтазам равишда мутолаа қилиш ҳисобланади. Ўқиш одати ўқувчининг академик 
ривожига катта таъсир кўрсатади. Мутолаа ва академик муваффақият бир-бирига чамбарчас 
боғлиқдир. Барча ўқувчиларнинг ўсиб-улғайган шароити ва яшайдиган ҳудуди турлича, шу 
сабаб уларнинг билим олиш даражаси ҳам хилма-хил бўлиши табиий. Баъзи ўқувчилар 
мунтазам мутолаа билан шуғулланишади, айримлари эса унчалик эмас. Академик 
муваффақият ҳар бир кишининг мактаб давомида қанчалик билим эгаллаганлигини 
кўрсатади (Башир & Мату, 2012). 
Креатив ва прагматик таълим олиш учун ҳар бир киши мустақил изланиши керак. 
Мустақил равишда изланиш билан шуғулланадиган шахс фикрлаш ва таҳлил қила олиши 
лозим. Ўрганиш учун ҳар бир киши мустақил равишда, ўз хоҳиши бўйича мутолаа билан 
шуғулланиши керак ва буни кўникмага айлантириши зарур. Мутолаа орқали таълим олиш 
жараёнида маълумот яхшироқ тушунилади ва бунда ўқувчи ўз тажрибаси билан ўрганади, 
дунёқараши кенгаяди. “Мутолаани одат қилиш мактабнинг бошланғич синфларидан, 
боланинг қабул қилиш даражаси юқори бўлган даврдан бошлангани маъқул. Шунда мутолаа 
бир умрлик одатга айланади (Греен, 2001)”. 
Мутолаа ва академик ютуққа эришиш учун илмий изланувчилар ҳамда таълим 
берувчилар шуни билиши керакки, ҳар бир бола, унинг ижтимоий келиб чиқиши, ўргана 
олиш ва ўзлаштириш қобилиятига қарамасдан, уларнинг қабул қилиш даражасига қараб 
ўқитилиши керак. Агар бу ўқувчида мутолаа одати яхши ривожланган бўлса, унинг академик 
ривожи ҳар доим яхшироқ кўрсатгичга эга бўлади. Ўқувчилар ўрганишни ҳоҳлаган ёки зарур 
бўлган билим фақат мутолаа орқали ўзлаштирилиши мумкин. Мунтазам мутолаа билан 
шуғулланиш ўқувчининг келгуси ҳаётида юксак чўққиларни забт этишда кучли қурол бўлиб 
ҳизмат қилади (Башир & Мату, 2012). 
Хорижлик олим Паланининг фикрига кўра (2012) маърифатли жамият қуриш учун 
мутолаа одати зарур омилдир. Мутолаа одати инсоннинг шахсиятини шакллантиради ва 

---