Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

“Majoz  tariqi”  -  milliy  ma’naviyati-mizning 
Islom 
mintaqa 
madaniyati 
doirasidagi 
takomilining  to’rtinchi  bosqichi  va  etakchi 
tamoyillaridan  biri,  “Al-majozu  qantarat  ul-
haqiqa”  (Majoz  haqiqatning  ko’prigidir) 
hadisiga  tayanuvchi  alohida  dunyoqarash 
tizimi.  XIV-XV  asrlarda  to’kis  shakllangan 
Tavhid  Haqiqatini  anglab  etishning  eng 
yuqori  pog’onasini  tashkil  etuvchi  ushbu 
tamoyil  Borliq  haqiqatini  anglab  etishning 
badiiy  adabiyotga  xos  maxsus  yo’nalishi 
bo’lib,  Alisher  Navoiy  ijodida  o’zining  ham 
nazariy,  ham  amaliy  mukammal  ifodasini 
topdi.  Bu  tamoyilning  ulug’  mutafakkir  shoir 
“pok  ishq”  deb  atagan  o’zak  timsol-
tushunchasini  bugungi  kun  xalqimiz  tilidagi 
aniq  ifodasidan  kelib  chiqib  Mehr  ma’rifati 
deyilsa, xato bo’lmas. “Majoz tariqi” Haqiqat 
izlovchilarni 
yana 
baqodan 
fanoga 
yuzlantirdi.  O’zligini  anglab  etganlar  o’z 
qalbiga  sayqal  berib,  unda  Haqiqat  nurining 
aks etishiga erishganlar endi o’zgalar qalbiga 
ziyo 
baxsh 
etishni 
hayot 
mazmuniga 
aylantirmoqlari asosiy maqsad yo’nalishi qilib 
belgilandi.  
 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

 
99
Navoiy  «majoz  tariqi  «  xususidagi  ta’riflarga  o’tib,  o’zi  kashf  etgan 
haqiqatlarni shunday bayon qiladi:  
«Yana bir jamoatdurkim, haqiqat asrorig’a majoz tariqin  maxlut qilubdurlar 
va  kalomlarin  bu  uslubda  marbut  etibdurlar.  Andoqki,  maoniy  ahlining 
nuqtapardozi  Shayx Muslihiddin  Sa’diy  Sheroziy  va  ishq ahli  guruhining pokbozi 
va  pokravi  Amir  Xusrav  Dehlaviy  va  tasavvuf  va  diqqat  mushkulotining 
girihkushoyi  Shayx  Zahiriddin  Sanoiy  va  faridi  ahli  yaqin  Shayx  Avhadiddin  va 
maoniy adosiga lofiz Xoja Shamsuddin Muhammad al- Hofiz. 
Yana  jam’e  bordurlarki,  majoz  tariqi  adosi  alar  nazmiga  g’olib  va  alar  bu 
shevaga  ko’proq  rog’ibdurlar.  Andoqkim,  Kamoli  Isfaxoniy  va  Xoqoniyi 
Shirvoniy  va Xojuyi  Kirmoniy  va  mavlono Jaloliddin  va Xoja  Kamol  va  Anvariy 
va  Zahir  va  Abdulvosi’  va  Asir  va  Calmon  Sovajiy  va  Nosir  Buxoriy  va  Kotibiy 
Nishopuriy va Shohiy Sabzavoriy».
38
  
 (Nasriy  bayoni:  «Yana  bir  guruhdurkim, 
Haqiqat  sirlariga  majoz  yo’lini  aralashtiribdurlar 
va so’zlarini bu uslubda bog’labdurlar. Chunonchi: 
ma’ni  ahlining  nozik  so’zlisi  Shayx  Muclihiddin 
Sa’diy  Sheroziy  va  ishq  guruhining  halol  oshiqi 
Amir  Xusrav  Dehlaviy,  tasavvuf  va  tafakkur 
mushkullarining 
chigalini 
echuvchi 
Shayx 
Zahiriddin  Sanoiy,  haqiqat  ahlining  yagonasi 
Shayx  Avhadiddin  va  lafz  bilan  ma’noni 
anglatishga mohir Shamsuddin Muhammad Hofiz. 
Yana bir qanchalari bordurlarki, majoz yo’li 
ularning  she’rlarida  g’alaba  qozongan  va  ular  bu 
ravishga  ko’proq  rag’bat  etganlar.  Chunonchi:  Kamol  Isfahoniy,  Xoqoniy 
Shirvoniy,  Xojuyi  Kirmoniy,  Mavlono  Jaloliddin,  Xoja  Kamol,  Anvariy,  Zohir, 
Abdulvosi’,  Asir,  Salmon  Sovajiy,  Nosir  Buxoriy,  Kotibi  Nishopuriy  va  Shohiy 
Sabzavoriy».
39
  
Yuqorida  tasavvuf  she’riyatining  eng  ulug’  ustozlariga  «haqiqat  tariqi 
suxanvarlari»  deb  nom  berilganini  qayd  etib  o’tgan  edik.  Ko’rdikki,  Navoiy 
«majoz  tariqi»ga  aloqador  deb  hisoblagan  shoirlarni  ham  ikki  qismga  ajratadi. 
Nazarimizda,  birinchi  qismda  ulug’  ustozlar,  ushbu  yo’nalishning  qudratini 
belgilovchilar  yodga  olingan  bo’lib,  ikkinchi  qismda  ijodiy  qarashlari  ushbu 
tariqqa  mos  tushuvchi  mintaqa  miqyosida  nomlari  ma’lum  bo’lgan  shoirlar  sanab 
o’tilgan. 
Endi ularni tarixiy tadrijiylikda ko’zdan kechiraylik. 
«Haqiqat  asroriga  majoz  tariqin  maxlut»  etganlarning  tarixan  birinchisi 
tabiiy  ravishda  Sanoiy  (1048-1140)  bo’lib  chiqmoqda.  Undan  keyin  XII  asr 
ikkinchi  yarmida  yashab  ijod  etgan  Abdulvosi’  Jabaliy  (vafoti  1160),  Anvariy 
(vafoti  1191),  Asiriddin  Axsmkatiy  (1108-1196),  Xoqoniy  (1120-1199),  Zohir 
Faryobiy (vafoti (1202) va boshqalar sanab o’tilgan bo’lib, bu atoqli fors shoirlari 
                                         
38 O’sha kitob, s.25 
39 Alisher Navoiy. Asarlar. 13-jild. T., 1966, s.191