Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Gidroliz darajasi va doimiysi.

Gidroliz reaksiyalarning aksariyati qaytar jarayon bo‘lgani uchun gidrolizni miqdoriy xarakteristikasi sifatida gidroliz darajasi – h va gidroliz doimiysi - K_gidr. tushunchalari kiritilgan.

Gidroliz darajasi - gidrolizlangan tuz miqdorining umumiy eritilgan tuz miqdoriga nisbati bo‘lib o‘lchov birligisiz (0-1) va foizlarda (0-100%) o‘lchanishi mumkin. h- ning qiymati tuzning tabiatiga, eritma konsentratsiyasi, temperaturasiga bog‘liq. h-ning qiymati gidroliz bosqichining tartibiga ham bog‘liq bo‘lib, bosqichning tartibi ortishi bilan h-ning qiymati kamayib boradi:

h₁ > h₂ > h₃...> h_n

Gidroliz darajasi tuzning tabiatidan kelib chiqqan xolda quyidagicha hisoblanishi mumkin:

1. 
   kuchli asos va kuchsiz kislotadan hosil bo‘lgan tuz uchun
   

Bunda C_tuz eritmadagi tuzning konsentratsiyasi molь/l




_ C
_h OH

^Cтуз

OH
C ^- - tuz gidrolizlangandan keyin eritmada hosil bo‘lgan OH^- - ionlarning konsentratsiyasi. C_OH- qiymati miqdoran gidrolizlangan tuzning konsentratsiyasiga teng.

2. 
   kuchsiz asos va kuchli kilotadan hosil bo‘lgan tuz uchun
   

C


_{h } H

^Cтуз
Bunda C_H+ - tuz gidrolizlanganda eritmada C_tuz hosil bo‘ladigan H⁺ - ionlarning konsentratsiyasi bo‘lib, u miqdoran gidrolizlangan tuz miqdoriga teng.

Gidroliz doimiysi - K_gidr. ham tuzning tabiatiga bog‘liq bo‘lib, 1 - tur tuzlar (kuchli asos va kuchsiz kislota) uchun K_gidr. ni keltirib chiqaraylik:

CH₃COONa + H₂O



CH₃COOH + NaOH tenglamaga mos keluvchi

gidrolizga massalar ta’siri qonunini qo‘llasak:


_{K } СН ₃СООН NaOH 

гидр.

СН

₃СООNa H

₂O

bo‘ladi. Bundan NaOH eritmada

Na⁺ va OH^- ionlarini hosil qilgani uchun [NaOH] = [OH^-] bo‘ladi. CH₃COONa - kuchli elektrolit bo‘lgani uchun to‘liq CH₃COO^- va Na⁺ ionlariga dissotsiyalanadi. Shu sababli eritmada [CH₃COONa] = [CH₃COO^-] bo‘ladi. Eritmada suvning miqdori ko‘p bo‘lgan uchun [H₂O] = 1 mol/l = const deb qabul qilamiz.

Gidroliz natijasida hosil bo‘lgan CH₃COOH ning miqdorini

_ СН₃СОО^ H ^  _{ } СН СОО H 

 

3

^Kкисл.

СН

₃СООH

dan

СН₃СООH

^Kкисл.

ekanligini bilamiz. Bu qiymatlarni K_gidr. - ifodasiga kuysak:

СН СОО^ H ^ OH ^ 

₃

H ^ OH ^ 

^Kгидр. ^ <sub>

 </sub> 

; kelib chiqadi.