|
Nazorat savollari
Ob-havo deb nimaga aytiladi?
Mavsumli kasalliklar yuzaga kelishi deganda nima tushuniladi?
Iqlim nima va uni tariflang?
Mikroiqlim toʻgʻrisida tushuntirib bering?
Akklimatizatsiya deb nimaga aytiladi?
Ob-havo deb nimaga aytiladi?
Mavsumli kasalliklar yuzaga kelishi deganda nima tushuniladi?
Iqlim nima va uni tariflang?
Mikroiqlim toʻgʻrisida tushuntirib bering?
Akklimatizatsiya deb nimaga aytiladi?
V bob SUV VA TUPROQ GIGIYENASI
5.1. Jismoniy tarbiya mashgʻulotlarida tuproq gigiyenasining ahamiyati
Tuproq havo va suv kabi muhit hisoblanadi. U bilan odam bevosita butun hayoti davomida birga bо‘ladi. Yer yuzida yashaydi, tuproqdan suvni kavlab oladi. Har turli qazish ishlari va qishloq xо‘jalik ishlarini bajarib, odam doimo ba’zi bir tuproq omillari ta’sirida bо‘ladi. Ular sharoitga qarab inson sogʻligʻiga har-xil ta’sir kо‘rsatadi.
Tuproqning ustki qavati murakkab mineral birikmalar kompleksidan(90-99%) va organik moddalardan (1-10%) iborat. Mineral qismi asosan qum, tuproq, ohak, loy va ular tarkibiga kiruvchi kremniy, alyuminiy, kalsiy, magniy tuzlari va boshqalardan, organik qismi о‘simliklar qoldigʻi va hayvonlar organizmi mahsulotlari chirishi natijasida hosil bо‘ladigan chirindidan (gumus) iborat.7
Tuproqning bu qavati juda kо‘p miqdorda mikroblar saqlaydi. Tpurpoqning geologik tuzilishiga qarab quyidagicha tafovut qilinadi; qum tuproq (80% dan ortiqrogʻi qum), qumloq tuproq (60% dan kо‘progʻi tuproq), sogʻ tuproq, shо‘rhok (xloridlarga boy), qora tuproq (20% kо‘progʻi chirindi), tо‘rfli tuproq va boshqalar.
Tuproq gigiyenasi. Yer yuzasidagi ekologiya tizimlaridan amaliy ahamiyatga ega boʻlganlaridan biri tuproq hisoblanadi. Yorugʻlik, suv, harorat, oʻrab turgan muhit qatorida odam hayot faoliyati muhiti hisoblanadi. Tuproq- tabiiy hosila hisoblanib, yer qatlamining ustki qobigʻidan tirik jonzotlar, suv, havo ta'sirida hosil boʻlgan. Tuproq biosferaning bir qismi hisoblanib, kimyoviy moddalarni aylanishini ta'minlaydi. Oʻrab turgan muhit- odam ishtirokida davomiyli boshqariladi. Tuproqning yuza qavati murakkab majmua hisoblanib, uni 90-99% mineral birikmalardan va 1-10% organik moddalardan tarkib topadi. Tuproqning mineral qismi- bu asosan qum, loy, ohaktosh har xil tuzlarni yigʻindisidan iborat metallar boʻlib (alyuminiy, kaltsiy, magniy) organik modda hosilalari yoki gumus organik moddalarning chirishidan hosil boʻlgan qoldiq hisoblanadi. Tuproqni bu qavati nihoyatda koʻp miqdorda mikroorganizmlar tutadi. Geologiya tarkibiga asosan
SPORT AND EXERCISE PSYCHOLOGY The Key Concepts Second Edition Ellis Cashmore First published 2002 This edition published 2008. Mazmunidan olindi.
qumtuproq (80% va undan ortiq) nimqumtuproq, loytuproq (60% ortiq loy) nimloytuproq, xloridlarga boy tuproq, qars tuproq (20% va undan ortiq chirindi), torfli tuproq va hokazo.
Tuproqni sifati va tarkibini gigiyena ahamiyati. Tuproq qattiq zarrachalardan, ular orasidagi havo va suv bilan toʻlgan qismdan iborat. Uni qattiq qismiga diametri 3
dan ortiq zarrachalar kirib ularga qattiq qum, diametri 1 mm dan kam mayda qum, loy, zang va choʻkmalar kiradi.
Tuproqni mexanik tarkibi, zarrachalarni oʻlchamlari ularni tabiati havolanishi, suv tutishi, namligi, issiqlik hajmi issiqlik tartibi degan gigiyena xususiyatlarni aniqlab beradi. Tuproq katta (tosh, mayda tosh juda mayda tosh) va kichik zarralar (kichik, loysimon qumlardan iborat). Yirik zarrachali tuproq (qum, qora tuproq) yaxshi havo, suv oʻtkazish xususiyatiga ega, mayda zarrachali tuproq (loy, torf) nisbatan suv oʻtkazish, yuqori darajada gigroskopik va kapilyarlikka ega boʻladi.
Tuproq zarrachalarining kattaligi eng muhim xususiyati havolanuvchanligini koʻrsatadi. Tuproqni havolanuvchanligi deganda tuproqni oʻtkazish xususiyati tushuniladi. Keyingi kerakli xususiyatlaridan biri namlanishidir. Namlanishi deganda tuproqni ma'lum bir hajmini namlikni va suvni yutishi, kapilyar kuchi bilan koʻtarib turishi inobatga olinadi. Masalan torfli tuproq oʻzini hajmiga nisbatan uch-besh barobar suvni tutishi, qum tuproq esa-20%ga qadar, loytuproq-70% suv tutishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
