Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti pedagogika fakulteti

Kundalik lug‘at- har kuni qо‘llaniladigan sо‘zlar, predmetlar, hodisalarning nomlari, bizni о‘rab turgan muhit, an’analar, odatlar va boshqalar nomlari.

Velyar tovushlar- til orqa tovushlari (k, g, x)

Verbal- sо‘zli yoki nutqli.

Vernike markazi- bosh mb, miyaning ensa qismida joylashgan bо‘lib, nuqtni idrok qilish markazi hisoblanadi. Agarda odamda bu markaz jarohatlansa, inson nutq tovushlarini eshitadi, ammo, bu sо‘zlarni ma’nosini idrok etish qobiliyatini yо‘qotadi ( sensor alaliya va afaziya).

Portlovchi undoshlar-bu undoshlar talaffuz qiliganda tovushlar portlab chiqadi. Sinonimlari: bir muddatli, ekspoziv, portlovchi undoshlar.

Vibrant- titrovchi undosh.

Tashqi nutq- о‘z nomi bilan tashqi, tovushli, ovozli ifodaga ega bо‘lgan nutq.

Diqqat- bir vaqtda boshqalardan farqli, bitta predmet yoki hodisaga yо‘naltirilgan psixik hodisa. Diqqatning fiziologik asosi- bosh miyaning boshqa о‘choqlaridan u yoki bu darajada ustunlik qiluvchi qо‘zg‘alish о‘chog‘i (nerv jarayonlarining manfiy induksiyalari qonuni). Diqqat ixtiyoriy va ixtiyorsiz bо‘ladi. Diqqatning oddiy va sodda shakllridan biri insonning hech bir maxsus istaklarisiz paydo bо‘luvchi diqqat, mо‘ljal oluvchi refleksdir. Ixtiyoriy diqqatda inson о‘z oldiga ma’lum bir obyektga e’tiborini qaratishni maqsad qilib qо‘yadi.

Ichki nutq-yopiq, tovushlarsiz nutq, haqiqiy muloqotni amalga oshirish uchun tilning turli xil shakllaridan Ichki nutqning asosiy uch xil turi farqlanadi:

1) ichki sо‘zlashish- tashqi nutqning tuzilishi saqlangan, ammo ovozsiz, “ichida gapirish”;

2) о‘zining ichki nutqi, u tafakkurning ifoda vositasi sifatida yuzaga chiqqanida maxsus birliklar bilan qо‘llaniladi( obrazli kodlar va sxemalar, predmetli kod, predmetli mazmun) va о‘ziga xos tizim, tashqi nutqdan a’lo tizimga ega bо‘ladi;

3) ichki dasturlar, nutqiy ifoda va uning mazmanini maxsus ma’noviy birliklarini shakllantirish va mustahkamlash.

Ishontirish- anglash va tanqidiylikni pasayishi bilan bog‘liq ravishda insonlarning psixologik sohasiga ta’sir etish jarayoni, ishontirilayotgan narsani idrok etish va amalga oshirishda subyektning avvalgi malakalari va hozirgi holati bilan solishtirish, uni faol maqsadli tushunish, maktiqiy tahlil qilish va baholash mavjud bо‘lmaydi. Ishontirish turli sezgi organlari orqali asosan, eshitish va kshrish analizatorlari orqali amalga oshirriladi. Ishontirish tibbiyotda bemorning ruhiy va somatik holatini tuzatishda, shuningdek, duduqlanuvchi о‘smirlar va kattalarda duduqlanishni barataraf etishga kompleks yondoshuvda keng qо‘llaniladi.

Idrok- Psixologik jarayon bо‘lib, obyektiv olamdagi predmetlar va hodisalarni turli qismlari va xususiyatlari majmuyi bilan hozirgi vaqtda faoliyat kо‘rsatayotgan sezgi organi bilan aks ettirishdir. Sezish, his qilish jarayonlari bilan birshga idrok bevosita atrof olamda hissiy mо‘ljal olishni ta’minlaydi. Diqqat, xotira, taffakkur bilan bog‘liq.

Ifodalash- xotira jarayonlaridan biri. Eski xotiralar, hissiyotlar, kechinmalar,nutqiy materillar, harakatlarni jonlantirishda ishtirok etadi, natijada avval sodir bо‘lgan tizim faollashib, ularni voqelikda aks ettirishda inson ongida paydo bо‘ladi.

Yuqori ton- vaqt birligida ovoz boylamlarining tebranish chastotasiga bog‘liq ovoz sifati: tebranishlar qancha kо‘p bо‘lsa, shuncha ovoz kо‘p bо‘ladi, tebranishlar qancha kam bо‘lsa, ovoz shuncha past bо‘ladi.