Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti,, N. R. Alimqulov, N. B. Sultanova

 
4.1.1.Nazariy tadqiqot 
metodlari
 
 
Nazariy tadqiqot metodlariga adabiyotlar va geografik haritalarni tahlil 
qilish, statstik-matematik, tarixiy, qiyosiy va tizimli usullar kiradi. 
Adabiyotlar bilan ishlash metodi. 
Har qanday ilmiy ish shu sohada e’lon 
qilingan adabiyotlarni o’rganish, tahlil qilish va umumlashtirish bilan boshlanadi. 
Mazkur metod yordamida boshqa tadqiqotchilar tomonidan olingan ma’lumotlar 
to’planadi, o’rganiladi va umumlashtiriladi. Geografiya ta’limi metodikasida
quyidagi sohalar bo’yicha ma’lumotlar to’planadi va tahlil qilinadi: ta’lim bo’yicha
davlat tomonidan chiqarilgan qonunlar, qarorlar va boshqa xujjatlar; bilish 
nazariyasi bo’yicha falsafiy adabiyotlar o’rganiladi; mantiq, psixalogiya va 
didaktika bo’yicha ma’lumotlar o’rganiladi va tahlil qilinadi: o’qitish metodikasi 
bo’yicha e’lon qilingan ilmiy ishlar alohida tahlil qilinadi. Adabiyotlar tahlili 
amalga oshirilgandan so’ng o’rganilayotgan muammoning dolzarbligi, 
o’rganilmay qolgan jihatlari aniqlanadi. 
Statistik- matematik metodlar
. O’qitish metodikasi bo’yicha olib borilgan 
tadqiqotlar natijalarini hisobga olish va ularni umumlashtirish maqsadida 
ko’rsatiladi. Miqdoriy ko’rsatgichlarni tanlash ularni tartibga keltirish va tahlil 
qilish metodik tadqiqotlarda katta ahamiyatga ega. Chunki ular juda ko’p 
pedagogik tadqiqotlarning o’lchami hisoblanadi. Masalan, muayyan mavzuni 
o’qitish samaradorligini aniqlash maqsadida o’tkazilgan tajriba-sinov natijalari.
Miqdoriy ko’rsatgichlar yordamida tarbiya va o’qitishda qo’llaniladigan 
pedagogik vositalarning qanchalik foydaliligini aniqlash mumkin. 

---

31 
Qiyosiy usul.
Mazkur usul yordamida fandagi va maktab geografiyasidagi 
bilimlar tizimi, o’qitish jarayonida qo’llaniladigan metodlar, o’quv vositalari, 
baholash usullari, dars turlari tanqidiy nuqtai nazardan tahlil qilinadi. Bu esa tadqiq 
qilinayotgan muammoni umumiy va o’ziga xos xususiyatlarini ochib berishga 
imkon beradi. 
Tarixiy metod.
Mazkur metod yordamida o’rganilayotgan metodik 
muammoning rivojlanishi o’ziga xos xususiyatlari ochib beriladi. Bundan tashqari 
ma’lum bir muammoni ayrim davrlarda rivojlanishini ham ochib beradi. 
Tizimli tuzilish metod
. Bu umumiy fanlararo tadqiqot metod bo’lib, XX-
asrning 70-yillaridan boshlab ilmiy tadqiqot ishlarida keng qo’llanila boshlandi. 
Mazkur metod bir butun bo’lgan geografik borliqni eng muhim xususiyatini ochib 
berish va uni tarkibiy tuzilishining darajalarini aniqlashdan iborat. Geografiyani 
o’qitish metodikasida mazkur usul yordamida ma’lum bir tizim tizimchalarga 
bo’linadi. Geografiya o’qitish metodikasida o’quv materiali tizim sifatida qaraladi, 
uning tarkibiy qismlari, yani, Tabiiy geografiya boshlang’ich kursi, Materiklar va 
okeanlar tabiiy geografiyasi, O’rta Osiyo va O’zbekiston tabiiy geografiyasi, 
O’zbekiston ijtimoiy-iqtisodiy geografiyasi va h.k.lar esa tizimchalar sifatida 
qaraladi. 
Tizim-tuzilish metodlarini tarkibida mantiqiy-tuzilish tahlili mavjud. Mazkur 
usul yordamida o’quv materialining tuzilishi va ularni bayon etilishining ketma-
ketligi aniqlanadi. Mazkur usul bir butun geografik borliqni tuzilishini tatqiq 
qilishga, masalan, tabiiy geografiya bo’yicha o’rganilayotgan hududning geologik 
tuzilishi va foydali qazilmalari, relyefi, iqlimi, ichki suvlari, tuprog’i, o’simliklari, 
hayvonot dunyosi, tabiat zonalari, tabiiy geografik rayonlari ketma-ketligida 
o’rganishga imkon beradi va undan alohida qismlarni ajratishga va ular orasidagi
bog’liqliklarni ochishga yordam beradi.