Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti magistratura bo

Ikkinchi bob bo’yicha xulosa 

 

Insonning  u  yoki  bu  analizatori  faoliyatidagi  qisman  me’yordan  chetga 

chiqish  total    darajada  me’yordan  chetga  chiqish  (analizator  faoliyatining  to’liq 

ravishda  buzilishi)ga    nisbatan  o’zgacha  rivojlanishni  keltirib  chiqaradi.  Zaif 

eshituvchi  boshlang’ich  sinf  o’quvchilar    nutqining  umumiy  holati  sog’lom 

tengqurlarining nutqiy holatiga nisbatan ham miqdoriy, ham sifat jihatidan keskin 

farq  qiladi.  O’rganishlar  shuni  ko’rsatdiki,  bunday  bolalarning  nutqiy 

rivojlanishlari  nuqsonli  rivojlanish  sifatida  emas,  balki  o’ziga  xos  qonuniyatlarga 

ega bo’lgan asta-sekin rivojlanish jarayoni sifatida qaralishi lozim. 

---

 

48 

Maxsus  ta’lim  muassasasida  nutqni  rivojlantirishga  qaratilgan  shart-

sharoitlarning  etarli  darajada  yaratilmaganligi,  ushbu  toifa  bolalar  bilan  oilada 

maxsus ravishda shug’ullanishga e’tibor berilmaganligi bois, hattoki, eshitishning 

pasayishi engilroq darajada bo’lgan bolalar ham qo’llanish doirasi yuqori bo’lgan 

maishiy  lug’atning  uncha  katta  bo’lmagan  qismini  o’zlashtirishga  qodir 

bo’lishlariga  qaramay,  odatda,  bu  so’zlardan  kundalik  muloqotda  kam 

foydalanmoqdalar.  Tarbiyalanuvchilarning  bilimlari  faqat  mashg’ulot  jarayonida 

namoyon bo’lib, pedagog ortidan aynan takrorlash darajasida ekanligini ko’rsatadi. 

So’zlarning  tovush  tizimi  va  bo’g’in  tuzilishini  eslab  qolishdagi  qiyinchiliklar 

tufayli,  hatto,  mashg’ulot  paytida  va  kundalik  turmushda  ko’p  martalab 

takrorlanadigan  nutqiy  material  ham  bolalarning  faol  nutqiga  kirmagan.  Zaif 

eshituvchi  bolalarning  me’yordan  o’zgacha  rivojlanishini  bartaraf  etishga 

qaratilgan  maxsus  ta’lim-tarbiyani  tashkil  etishda  nafaqat  eshitish  nuqsoni,  balki 

ushbu  muammo  oqibatida  yuzaga  kelgan  nutqning  o’ziga  xos  rivojlanishi  omili 

asosiy  sanaladi.  Bu,  o’z  navbatida,  nutqiy  malakalarni  amaliy  o’zlashtirish 

vazifasini hal qilishga qaratilgan til o’rgatish tizimini ishlab chiqishni taqazo etadi. 

Bunday  ta’lim  jarayonining  samaradorligi  deganda,  har  bir  tarbiyalanuvchining 

nutqni  muloqot  vositasi  sifatida  faol  egallashining  ta’minlanganligini  nazarda 

tutamiz. 

Zamonaviy  surdopedagogikaga  oid  adabiyotlar  tahlili  hamda  o’rganuvchi 

tadqiqotimiz  zaif  eshituvchi  boshlang’ich  sinf  o’quvchilari  ta’lim-tarbiyasini 

amalga oshirishda, uni takomillashtirish masalasini hal qilishda nutqni reja asosida 

shakllantirish jarayoni markaziy o’rinni egallashi lozimligini yana bir bor isbotladi. 

Bunday  bolalar  ta’lim-tarbiya  jarayoni  yaxlit  nutqiy  muhit  –  so’zlashuv  nutqi 

o’rnatilgan  tartibda  tashkil  etilishi  zarur.  Maxsus  tashkil  etiluvchi  ta’lim-

tarbiyaning  muvaffaqiyati  surdopedagoglar  hamda  ota-onalarning  bu  jarayonda 

qay darajada ishtirok etishlari, hamkorlik ishlarini qay darajada tushunishlari bilan 

uzviy bog’liq. 

 

---

 

49