Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti hayot faoliyati xavfsizl

---

0 ’ZBEKISTQN RESPUBLIKASI
OLIY VA  R T A MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI
NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT
PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
«HAYOT FAOLIYATI XAVFSIZL1GI» 
kafedrasi
«Hayot faoliyati xavfsizligi»
(Hayot faoliyati xavfsizligining nazariy asoslari) 
Uslubiy qllanma
TO SH K ENT-^O fS

---

A nnotatsiya
Ushbu uslubiy qllanma Oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligining o’quv 
dasturi. bo’yicha yozilgan. Uslubiy qllanma oliygohlaming “Hayot faoliyati 
Xavfsizligi” kafedralari, o’rta maxsus va kasb-hunar kollejlari talabalari 
uchun 
moMjallangan bo’lib, hozirgi davrimizning talablariga javob beradi.
Uslubiy qoMlanmada “Hayot faoliyati xavfsizligi” fani to’g’risida tushuncha, 
 zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida HFX ni ta'miinlashga doir Farmon, 
Qonunlar, qarorlar, davlat standartlari, respublikamiz va davlat miqyosida olib 
borilayotgan tadbirlar yoritib berilgan, shuningdek, inson faoliyatining asosiy turlari, 
ulaming in son organizmiga ta'siri, mehnat sharoitlari tasnifi, ish faoliyatida kelib 
chiqadigan zararli va xavfli omillar, ulardan himoya qilish, optimal ish sharoitlarining 
yaratib berilishi, tashqi muhit va inson o’rtasidagi o’zaro i:a'sir, texnosfera xavfi, 
ulardan himoyalanishning usul va vositalari, mehnatni muhofiza qilishning qonuniy- 
huquqiy asoslari to ’g’risida ma'lumotlar berilgan, Ushbu uslubiy qllanma o’quvchi 
foydalanisM uchun qulay, tushunarli, sodda va ravon yozilgan.
Mualliflaming bu yozgan uslubiy qllanmasi oliy quv yurtlari talabalari 
hamda litsev va kollej quvchilari uchun katta ahamiyatga ega.
Tuzuvchilar: kat. o’qit. Mirxodjaeva Z.S.
o’qit. X asanovaB J.
qit. Sayfutdinova N.N.
T aqrizchilar: Abu Rayxon Beruniy 
nomidagi Toshkent Davlat Texnika 
Universitetining “Hayot faoliyati 
xavfsizligi” kafedrasi mudiri, 
professor Yo ’ ld oshev 0 ’.
Nizomiy nomidagi TDPU ning 
“Hayot faoliyati xavfsizligi” kafedrasi 
dotsenti G.A.Xakimova.
Nizomiy nomidagi TDPUning 20____ y i l ____ dagi ilmiy kengash yig’,ilishida
tasdiqlangan
2

---

K irish
M a’lumki, hozirgi kunda umumta’lim maktablarida, litsey va kollejlarla, 
shuningdek oliy o’quv yurtlarida hayot faoliyati xavfsizligi fani qitilmoqda. Bu hol 
ta’limning har bir bosqichiga mos keladigan darslik va o’quv qllanmalarini 
yaratishni taqozo qiladi. Uni yozish davomida respublikamizda chop etilgan hayot 
faoliyati xavfsizligiga doir barcha darslik va o’quv qllanmalardan, shuningdek, chet 
el adabiyotlaridan keng foydalanildi.
Insoniyat jamiyati rivojlanishining hozirgi bosqichi texnika, sanoatninig jadal 
taraqqiy qilishi, ilm-fanning ulkan yutuqlari bilan xarakterlanib, bu jamiyat uchun 
yangi farovonlik bahsh etadi, kishining mehnat qilishi va dam olish sharoitlarini 
yaxshilash bilan ulaming umrini uzaytiradi.
Jamiyatning asosiy rivojlantiruvchi va ishlab chiqarish tizimining boshqaruvchi 
kuchi inson ekanligini e’tiborga olib, uning ishlab chiqarish faoliyati va sog’lig’ini 
saqlash ijtimoiy taraqqiyot ylidagi muhim omil bo’lib hisoblanadi.
Insonning yaratuvchanlik faoliyati o’sib borgani sari texnogen va antropogen 
xavf-xatarlar soni ham ortib boradi. Zararli omil insonga ta’sir qilib uning 
kasallanishiga va zini yomon his qilishiga olib keladi. Shikastlovchi omil- insonni 
shikast olishiga va o’limiga sabab bo’ladi.
Hozirgi vaqtda, texnogen va antropogen omillaming salbiy ta’siri kpayib 
bormoqda va ulaming 100 dan ortiq turlari bor. Eng ko’p uchraydigan zararli 
omillardan, havoning chang, gaz bilan ifloslanishi, shovqin, vibratsiya, elektromagnit 
maydon, ionlantiruvcbi nurlar, atmosfera havosining harorati namligi, bosimi, 
harakatining zgarishlari, yorulikning noto’g’ri va kam berilishi, og’ir jismoniy 
mehnat, toksik moddalar ta’siri, olov, zarb tlqini, issiq va sovuq yuzalar, elektr toki, 
transport vositalari va mashina qismlaming tovushi, zaharli moddalar, uchi tkir va 
og’ir narsalaming qulashi, lazer nurlari va h.k lar hisoblanaqi.
Hayot faoliyati xavfsizligi- insonning texnosfera bilan blgan xavfsiz va qulay 
bo’lgan zaro ta’sirini o’rganadigan fan. Uning vazifalariga quyidagilar kiradi:
- texnosfera xavlini aniqlash;
- xavflardan himoyalovchi vositalami ishlab chiqish va ulardan foydalanish;
- himoya vositalami qo’llashni nazorat qilish va uning monitoringi;
- ishchilar va aholini xavflardan himoyalanishga o’rgatish;
- xavflaming oqibatlarini bartaraf etish choralarini ishlab chiqish.
Davlatimiz inson hayotiy faoliyati xavfsizligini ta’minlash, ulaming turmush
sharoitini yaxshilash, sanoat korxonalarida fan va texnikaning yutuqlaridan keng 
foydalanib, mehnat sharoitini yuqori darajaga ktarish, tashqi muhitning zararli va 
xavfli omillari ta’sirini oldini olish va oqibatlrini bartaraf etish chora-tadbirlarini 
ishlab chiqish, shuningdek, mehnatni muhofaza qilish, shikastlanish va kasallanish 
darajasini pasaytirish, mehnat unumdorligini ko’tarish, ayollar va o ’smirlar 
mehnatida yengilliklar yaratish, ulami rag’batlantirish borasida mavjud qonunlar 
asosida ish olib borayapti. 0 ’z vaqtida va zarur boMgan qo’shimcha qarorlar, farmon, 
davlat standartlari ishlab chiqilib, amalda qo’llanyapti.
3

---

Mazkur uslubiy qoMlanmada hayot faoliyati xavfsizligi fanining asosiy 
tushunchasi, uning maqsadi, davlatimizning bosh qomusi- Konstitutsiyada hayot 
faoliyati xavfsizligini ta’minlashga oid moddalar, respublikamiz va jahon miqyosida 
unga oid olib borilayotgan chora-tadbirlar, tashqi muhit va inson rtasidagi zaro 
munosabatlar, ishlab chiqarishning zararli va xavfli omillari turlari, ishlab 
chiqarishning samaradorligini oshirish yo’llari, texnosfera xavfi, mehnatni muhofaza 
qilish va boshqalar bayon etilgan.
Hayot faoliyati xavfsizligi fani bir qancha fanlar bilan uzviy boliq. Uni 
o’rganishda va muammolami hal qilishda ijtimoiy-iqtisodiy, huquqshunoslik, tabiyot, 
texnika fanlari yutuqlaridan keng foydalaniladi.
Hayot faoliyati xavfsizligi fani necha blimlami z ichiga oladi, ushbu 
qllanmada hayot faoliyati xavfsizligining nazariy asoslari yoritilgan.
Mazkur uslubiy qo’llanma qayta ishlanib, uni krgazmali qilish va sifatini 
yaxshilash maqsadida o’quv dasturidagi mavzularga mos ravishda rasmlar, jadvallar 
va yangi m a’lumotlar kiritilib tldirildi. Shunindek, uni qayta nashr qilishda rta 
maxsus bilim yurtlarining va oliy ta’lim muassasalari o’qituvchilarining mulohazalari 
va istaklari hosobga olindi.
4

---