Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universitet


Saraton  kasalligi tarixi



Download 1,91 Mb.
Pdf ko'rish
bet16/59
Sana31.07.2021
Hajmi1,91 Mb.
#134361
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   59
Bog'liq
osma kasalliklari va ularning profilaktikasi

2.2.Saraton  kasalligi tarixi 

Aytishlaricha  ,  Nobel  o‘z  mulkini  fan  va texnika taraqqiyoti uchun bag‘ishlar ekan, 

birinchi  navbatda  mening  mukofotimni  saraton  kasaliga  davo  topgan  olimlarga 

beringlar,  deb  vasiyatqilgan  ekan  .  Undan  oldin  ham,  undan  keyin  ham  olimlar 

ko‘p  izlanish  ishlarini  olib  bordilar  ,  hatto  Ibn  Sino  ham  shu  kasalga  davo 

toppishga  harakat  qildi,  ammo  hanuz  saratonkasalligiga  davo  topib  ,  Nobel 

mukofotiga  sazovor  bo‘lganlar  chiqmadi.  Tibbiyot  mutaxassislarining  aytishlaricha 

,  agar  bu  kasalga    davo  topilsa  ,  dunyoda  mavjud  bo‘lgan  kasalliklarning  60%i 

yo‘q  bo‘lar  ekan  .  Chunki  tana  a‘zolaridagi  juda  ko‘p  kasalliklarning  oxirgisi 

saraton kasalligi  bilan  tugaydi. 

Sharq  tabobatida  saraton  kasalligi  tushunchasi  juda  qadimdan bor. Binobarin , Ibn 

Sinogacha  ham  bu  kasallik  ma‘lum  bo‘lgan.Bukasallikni  yunonlar  korsioma-  krab, 

ya‘ni  shish  ,  deb  ataganlar.  .  Keyinchalik  kasallikni  davolash  jarayoni  keng 

yoyilgach  , Yevropa uni rak, ya‘ni, bizningcha  , saraton kasali deb ataganlar. 

Saraton  kasalligi  tana  a‘zolarining barcha a‘zolarida ham bo‘lishi mumkin . Asosan 

,  epiteliy  to‘qimalaridan  rivojlanadigan  xavfli  o‘simtadir.  Epiteliy  hujayrasi  bor 

barcha  a‘zolar  –  teri  ,shilliq  qavatlar  ,  qizilo‘ngach  ,  o‘pka  ,  me‘da-ichak  yo‘li, 

siydik  –tanosil  a‘zolari,shuningdek  ,  miya    va  hokazolarda  saraton  kasalligi  paydo 

bo‘ladi.  Rak  hujayralari  boshqa  a‘zolarga  juda  tez  bo‘linib  ketib  ,shiddat  bilan 

rivojlanadi  hamda  atrofidagi  sog‘lom  hujayralarniyemirib  ,  kasallantirib 

boraveradi. 

Tana  a‘zolaridagi  boshqa  xavfli o‘simtalarsingari rak ham, odatda , o‘zi  o‘rnashib 

olgan  joydagi  to‘qimani  yemirishi  ,retsidiv  ,  metastaz  berishi    va  organizmning 

umumiy  holatiga  ta‘sir  ko‘rsatishi,  kaxeksiya(qoq  suyak  bo‘lib  ozib  ketish)    bilan 




21 

 

xavfsiz  o‘simtalardan  farq  qiladi.  Saraton  kasalligi  alohida  viruslar  faoliyati  , 



shuningdek,  turli  fizik,  kimyoviy,  biologic  omillar  ,  kanserogen  moddalarning 

odam  organizmigata‘siri  hamda  organizmning  o‘zida  sodir  bo‘ladigan  endogen 

kanserogen moddalar , radioaktiv  nurlar  ta‘sirida vujudga  kelishi  mumkin.i 

Saraton  kasalligi  to‘satdan  paydo  bo‘lmaydi.Umuman  harbir  kasallikning 

boshlanish    va  rivojlanishjarayoni  bo‘lganidek,  saraton  kasaligida  ham  shu  jarayon 

mavjud.  Ko‘pincha  saraton  kasallik  nishonasideb  atalib,  surunkali  kechadigan 

patalogik  o‘zgarishlardan  so‘ng  rivojlanadi,  shuningdek,teri  ,  me‘da  bachadon 

bo‘ynidagi  uzoq  vaqt  bitmaydigan   yaralar , poliplar , sut bezlari fibroadenomatozi  

va  hokazolar  oqibatida  ham  paydo  bo‘ladi.  Ammo  shu kasalliklardan keyin albatta 

saraton  kasalligi  rivojlanadi  ,  deb  bo‘lmydi.  Agar  saraton  kasalligigiga  sabab 

bo‘ladigan  organizmdagi  nosozliklar  o‘z  vaqtida  uzil-kesil  davolansa  ,  bu  xavfli 

kasallikning  oldini  olish mumkin. 

Saraton  kasalligining  xarakterli  xususiyatlaridan  biri  shuki  ,  to‘qimada  o‘simta 

hosil  bo‘lib  rivojlangandan  keyingina  kasallik  belgilari  yuzaga  chiqadi  va  tanadagi 

o‘simta o‘sayogan a‘zoning funksiyasi  keskin buziladi. 

Erkaklarda  ko‘pincha  me‘da,  bronxlar  , teri, pastki lab, og‘iz bo‘shlig‘I , halqum , 

o‘pka , tanosil organlarida  saraton kasalligi  uchraydi. 

Ayollarda  esa  o‘zgacha  .  Ularda  bachadon  , ovqat hazm qilish a‘zolari, sut bezlari 

va terida saraton kasalligi  kuzatiladi. 

Saraton  kasalligi  boshlanayotganda  ,  u  tananing  qaysi  qismida  rivojlanayotganidan 

qat‘iy  nazar,qattiq  og‘riq  bermaydi.  Ba‘zi  hollarda  bemor  og‘riqni  sezmasligi  ham 

mumkin.Shuning  uchun  bemor  vrachga    kech  murojaat  qiladi.  Shu  tufayli  ham 

kasallik  ancha  ulg‘ayib  ketadi  vauni  davolash  jarayoni  qiyin  kechadi.  Baribir  ,  har 

qanday  sharoitda  organizmda  biron  o‘zgarish  hosil  bo‘lsa  ,  darhol  shifokorga 

uchrashish    lozim  shundagina  saraton  kasalligining  oldini  olish  , agar u boshlangan 

bo‘lsa  ,  davolash  mumkin  .To‘g‘ri  ,  hozirgi  iqtisodiy  sharoitda  klinikalarga  borib 

shifokorga uchrashish ko‘pchilikka  malol  keladi. 

Saraton  kasalligibirinchi  marta  eradan  oldingi  1600  yilda  papirusda  qaydetilgan  . 

O‘sha  papirusda  qayd  etilishicha  ,  saraton  kasalligi  asosan  sutbezlarida  bo‘lib, 

unga davo yo‘q deyilgan. 

Garchi  yunon  papiruslarida  bu  kasallikning  davosi  yo‘q  deyilgan  va  bu  fikr 

hanuzustuvor  bo‘lsada  ,  ammo  kasallikning  oldini  olish  mumkin    va  bu  sohada 

tibbiyot juda ko‘p muxaffaqiyatga erishgan. 



22 

 

Biz  bu  o‘rinda  kasallikning  paydo  bo‘lish    manbalari,  kasallikni  oldini  olish 



usullari  haqida imkon  qadar ma‘lumotlar  yetarli. 

  

 



Saraton  kasalligi  insoniyatning  ofatidir,  inson  hayotiga  o‘lim  xavfini  soluvchi  bir 

balodir.  Saraton  kasalligi  yurak  –qon  tomir  kasalliklarigan  ikkinchi  o‘rinda 

hamisha  insonga  o‘lim  xavfini  solidi,  odam  bolasini  o‘lim  xavfi  bilan  qo‘rqitib 

turadi.  Minglab  tibbiyot  tadqiqotchilari  saraton  kasalligining  sabablarini  aniqlashga 

, uni davolash yo‘llarini  izlashga  umrlarini  sarf qilmoqdalar. 

Saraton  kasalligining  tarqalish  hududlarini  tilga  olganda  shuni  aytish  kerakki  ,  bu 

kasallik  Markaziy  Afrikada  va  Janubiy-  Sharqiy  Osiyoda  ko‘proq  tarqalgan  . 

Afrikada  tarqalishiga  kelsak  ,  shuni  ta‘kidlash  lozimki,bu  yerda  kerakli  viruslar 

bilan  og‘ir  kasallanish    va  tropikbezgagining  noyob  mushtarak  holatda  kelishini 

uchratamiz.  Bu  kasalliklarning  birgalikdagi  harakati  Berkitt  limfomasiga  olib 

keladi,  binobarin,bolalarda  bo‘ladigan  qon  yaratilishi  (gemopoez)  o‘smalarning 

alohida  shakli  (lekin  bu  kasallik  kimyoviy  preparatlar  yordamida  to‘la 

ravishdadavolanadi)  paydo  bo‘ladi.Halqumning  yuqori  qismida  paydo  bo‘ladigan 

saraton  kasalligi  ko‘proq  Janubiy-  Sharqiy  Osiyodagixitoylarda  uchraydi.Bu 

asallik  milliy  xususiyatlarga  bog‘liqligi  bilan  ajralib  turadi..Retroviruslar  guruhiga 

mansub  bo‘lgan    boshqa  virus  T-limfoma  deb  ataladigan  qon  yaratilishi 

sistemasida  kamdan  –kam  o‘sma  hosil  qiladi;  bukasallik  ko‘proq  Yaponiyada  va 

Karib  havzasidagi  aholida  uchraydi.Bu  viruslarning  tarqalish  xususiyatlari  hali 

tibbiyotda o‘rganilmagan. 

Ko‘proq  tarqalgan  endemik–zardob  gepatit  virusidir.  Bu  kasallik  butunJanubiy-

Sharqiy  Osiyoga  tarqalgan,  shuningdek,  Xitoyning  va  Indoneziyaning ko‘p qismini 

egallagan  .  Bu  virus  bilan  kasallanish  ,  yuqorida  aytib  o‘tilganidek,  to‘g‘ridan 

to‘g‘ri  saraton  kasalligiga  olib  kelmasada  ,  lekin  saraton  kasalligi  uchun  sharoit 

yaratadi,  ya‘ni  boshqa  joylarda  aholiga  nisbatan  jigarda  saraton  kasalligiga  olib 




23 

 

kelishi  mumkin.  Saraton  kasalligining  bu  shakli  dunyodagiga  nisbatan  ancha  keng 



tarqalgan  .Hozirgi  davrga  kelib  Butunjahon  sog‘liqni  saqlash  tashkilotining 

tashabbusi bilan  bolalar orasida vaksina ishlari  yo‘lga qo‘yilgan. 

Ayollar  bachadonida  paydo  bo‘lishi  mumkin  bo‘lgan  pappiloma  virusini  o‘zida 

saqlaydigan  mayda  DNK  juda  keng  tarqalgan  .  Hozirgizamonda  bu  virus  ilmiy  va 

amaliy  jihatdan  o‘rganilmoqda  .Shunisi  aniqki,  bevosita  ma‘lum  o‘smalarni 

keltirib  chiqarmaydi,  ammo  uning  tarqalishi  oxir-oqibatda  saraton  kasalligini 

keltirib  chiqaradi. 

Endi  e‘tiborni  nur  kanserogeneziga  ,  ya‘ni  nurlanish  oqibatida  kelib  chiqadigan 

o‘smalarga qaratamiz. 

Kasallikningbu  shakli  radiy  va  roentgen  nurlari  bilan  hech  qanaqa  muhofazasiz 

ishlaydigan  radiolog  va  rentgenologlarda  uchraydi,bu  kasallik  odatda  terisaratoni 

debataladi.Organizmning  nurlanishida  ko‘proq  uchraydigan  kasallik  leykozlar, 

ya‘ni  qon  yaratilishi  sisitemasidagi  turli  shakllaridagi  o‘smalardir.Suyako‘smalari 

kam  uchraydigan  kasallik  shakllaridandir,bu  kasallik  shundan  iboratki,  radioaktiv 

yodlarning  yig‘ilishi  natijasida  qalqonsimon  bezlarda  saraton  kasalligi  paydo 

bo‘ladi. 

Nihoyat  ,  saraton  kasalligining  muhim  sabablaridan  biri  irsiyatdir.  Ayniqsa  , 

insonda  bu  kasallik  nasldan  naslga  o‘tadi.Jumladan  ,  bolaning  ko‘z  to‘r  pardasida 

o‘sma  paydo  bo‘lsa  ,  demak,  bu  narsa  ota-onasidayoki  yaqin  qarindoshlaridan 

birida  bo‘lgan.  Hozirgi  paytda  bunday  o‘smalarning  muvaffaqiyatli  ravishda  oldi 

olinmoqda. 

Kezi  kelganda  irsiyat  haqida  ,  uning  asosiy  tushuncha  va qonuniyatlari haqida izoh 

berib o‘tishga to‘g‘ri keladi. 


Download 1,91 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   59




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish