Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universitet

Onkogenlarning kelib chiqishi va faollashishi: 

1.Virusli  onkogen:  bemor  xromosomasiga  integratsiyalashgan  virusli  genomning 

qismi(provirus)  retroviruslar  onkogenlari:src,myc,ras,erb); 

2.Proviruslar  joylashibolgan  onkogenlar  hujayralarining  faollashuvi; 

3.Xromosomali  translokatsiya  –  turli  xromosoma  fragmentlarining  yagona  yangi 

xromosomalarga  ajraluvi    va  birlashuvi  onkogenlar  faollashuviga  olib  keladi  yoki 

yangi  onkogenlar  paydo  qiladi.Dastlab  sokin  turgan  muvofiqlashtiruvchi gen ishlab 

turgan  hujayra  genining  ta‘siriga  tushishi    va  o‘zi  faollashishi  mumkin;  keyingi 

bosqichda  esa  ,  ajralgan-  birlashgan  joylarda  ximer  oqsillari  sinteziga  olib 

keladigan  yangi  ximerli  genlar  hosil bo‘ladi(xronik  mieloleykozdagi  bcr-abi) 

4.Asab 

sistemasida 

o‘smalaridagi 

transformatsiyaga 

olib 

keladigan 

amplifikatsiya(myc); 

5.Protoonkogen  mutatsiyasi-  mutant  sintezidagi  onkooqsillar  (birdan  paydo 

bo‘ladigan  va kanserogen o‘smalardagi c-ras); 

6.onkogenlarni  faollshtiruvchi  sustlik  yokio‘smalaro‘sishini  yo‘qotadigangen-

supressorlar(insonretinoblastomidagi  RB  geni  ;  inson  organizmidagi  turli 

o'smalarnin‘ p53 geni  . 

 .2002  -yil    ko‘rsatkichlari  bo‘yicha    930  000  holatlarda kasallikni qayd etilgan. Bu 

kasallanish  dunyo  bo‘yicha    eng    baland  kо‗rsatkich  о‗lim  soni  700  000  dan 

ortiqdir    .  Rossiyada    oshqozon  –  ichak  saratoni onkologik kasalliklarni ( 15, 8 % 

erkaklarda  va  12,  4  %  u  ayollarda  )  ,  kasallanish  keng      yoyilgan  mamlakatlar  

Koreya,  Yaponiya,  Buyuk  Britaniya,  Janubiy  Amerika  va  Islandiyadir.    Koreya  

saraton  kasalligining  ko‘p  uchrashi  bo‘yicha  birinchi  o‘rinda  turadi  ,kasallarning  

20, 8 % .i. 

Metastaz    paydo  qiladigan  o‘smalar      80  —  90  %  bemorlarni  oshqozonidan 

aniqlanadiva  bunda  tez  murojaat    qilinishi  ,  tez  belgi  berishi  sababli  ancha  yaxshi 

davolanadi  ,  siydik  –  tanosil  saratoni      65  %  holda  erta  tashxis  qo‘yilganda 

davolashlar  natija  beradi.  Bemorlar  murojaati  uchun  eng  kechki  bosqichda    15  % 

natija  beradi xolos.   Me‘da saratoni va siydik –tanosiy organlar saratoni  bo‘yicha 

eng  yuqori natijali kasallanish  Yaponiyada  — 53 % bo‘lib,, boshqa mamlakatlarda  

bu  ko‘rsatkich    15  —  20  %dan  oshmaydi  .Birgina  voqea      50  ta  shifokor  

ixtiyoridagi  bemorlar  tahlil  qilinib  saraton  kelib  chiqishiga    imkon  tug‗diruvchi 

omillarni  aniqlandi:  о‗ziga xos xususiyatli   parhezlar   va  atrof- muhit,  chekish, . 

 

---

27 

 

Isbotlangan  qaramlik  chastotalari    bunga  misoldir.Me‘da  raki  esa  asosan  iste‘mol 

manbalari  tarkibidan  kelib  chiqadi:    sho‘r,    konservalangan,  yog‘li,  quritilgan  

mahsulotlar,  о‗tkir  ovqatlar,  hayvon  yog‗i,  eng  asosiy  sabablardan  yana  chekish, 

spirtli  ichimliklarni  muntazam  iste‘mol  qilish,  aloqa  chastotalari    ta‘siri  bilan, 

tuproqda mis, molibden, kobalt  va qaytadigan  — ruhni  va marganetsni  mavjudligi.   

 Saratonning  yashirin  davri  10-15  yil  ham  bo‘lishi  mumkin  shuning  uchun  ham  u 

og‘ir  asoratlar  olib  kelgandagina  ko‘zga  tashlanadi.    Ayrim  hollarda  esa  tasodifan  

xavfga aylanadi(  nisbiy koeffitsiyent  2, 5 ). 

 1994  -yilda  xalqaro    sog‘lik  agentligi  bu  kasallikni    о‗rganish  bо‗yicha  ish  olib 

borildi  va  virus  aniqlandi  (  IACR  ).Bunga  sabab  bo‘luvchi  omillar  ning  birinchi 

guruhi  kanserogen  moddalar.  Ushbu  virus  to‘qimalarda  о‗zgarishlar  keltirib 

chiqaradi ,—shilliq  qobiqning atrofiyasiga  olib keladi.