Низомий номидаги тошкент давлат педагогика университети ф. И.Ҳайдаров Н. С. Жўраев психология тарихи

20. ЭББИНГАУЗ ГЕРМАН (1850-1909)

Немис психологи, эксприментал психология асосчиларидан бири. 1850 йил 24 январда Германияда туғилди. Фехнернинг психофизик тажрибалари билан қизиққан, натижада сонли ва эксприментал текширишларни фақат сезги каби психик жараёнларни эмас балки, диққатни ўрганишда ҳам қўллашни амалда татбиқ қилган. Бу тажрибалар учун бошланғич материал қилиб мазмунсиз бўғинлар - ҳеч қандай ўзаро мазмун ассоциацияси бўлмаган турли нутқ элементларининг бирикмалари олинган. 2300 мазмунсиз бўғинлардан иборат рўйхат тузиб Эббингауз ўзи уларни ёдлаган ва унутган, шу йўл билан хотиранинг хусусиятлари ва қонуниятларини белгиловчи методларни ишлаб чиққан. Эсдан чиқариш чизиғини тузган, бунда материал бевосита ёд олишдан кейинги даврда кўпроқ фоиз эсдан чиқаришни кўрсатган. Бу чизиқ кейинчалик малака ҳосил қилиш, муаммони ечиш бўйича ҳам чизиқлар тузишга намуна бўлиб хизмат қилган. Хотира бўйича экспериментал ишлар «Хотира ҳақида» асарида ёритилган (1885) .

Эббингауз шунингдек, эксприментал психология бўйича шу қаторда кўриш идрокининг ўзига хослиги ҳақида ишлар олиб борган. Болаларнинг ақлий қобилиятларни ўрганишга алоҳида эътибор берган, бунинг учун тест ишлаб чиққан.


21. ФРЕЙД ЗИГМУНД (1856-1939)

1856 йил 6 майда туғилди. Австрия психологи, психиатри, невропатологи, психоанализ асосчиси. Х1Хасрнинг 80-йилларидан амалий тиббиёт соҳасида ишлаган. Физиолог ва врач невропотолог сифатида иш бошлаб кўп касалликларнинг манбаи бемор томонидан англаб етилмаган комплекслардир деган хулосага келган. Биринчи илмий иши Й.Брейер билан бирга 1895 йилда чоп этилган. Бу иш истериянинг келиб чиқиши ва уни гипноз билан даволаш муаммосига бағишланган. Кейинчалик Фрейд гипнозни қўллашдан воз кечган ва психоанализ ёрдамида даволаш усулини яратган, бунда ассоциация тушлар беморнинг нотўғри фаолиятларини тушунтиришга асосланган. Олинган материал асосида шахс тузилиши ҳақидаги концепцияни яратган ва 3 та даражани ажратган: Онг, онг ости, онгсизлик. Фрейд таълимоти ХХ аср бошларида кенг тарқалган. Унинг кўплаб шогирд ва издошлари кейинчалик янги концепция ва назариялар ишлаб чиқишган. Лекин Фрейд таълимотининг баъзи жойлари издошлари томонидан ҳам рад этилган. Фрейднинг инсон ҳаётида сексуаллик муаммоси кўплаб танқидларга асос бўлган.