Низомий номидаги тошкент давлат педагогика университети ф. И.Ҳайдаров Н. С. Жўраев психология тарихи

16. ВЫГОТСКИЙ ЛЕВ СЕМЕНОВИЧ (1896-1934)

Россия психологиясининг йирик намоёндаси, олий психик функциялар ривожланишининг маданий-тарихий концепсияси асосчиси. 1920 йилларнинг 2-ярмигача санъат асарларини идрок этиш муаммоларини ўрганиш билан шуғулланган. У ёки бу санъат асарини идрок қилаётган инсоннинг ҳис-туйғу доирасини турли йўналишдаги иккита аффектни ажратиб кўрсатган ва бу қарма-қаршиликнинг эстетик реакцияларининг асоси бўлмиш катарсисда намоён бўлишини ўрганган. Кейинчалик «Руҳий инқирознинг тарихий мазмуни» асаридан бошлаб психологиянинг умумий методологик муаммоларини таҳлил қилишни бошлаган ва бунинг натижасида индивиднинг маданий дурдонани билвосита умумлаштириб идрок қилиши жараёнида психик функцияларнинг ривожланиши ҳақидаги таълимотни ишлаб чиққан.

Кейинчалик Л.С.Выготский болалар психологияси боланинг «Яқин келажакдаги ривожланиш зонаси» ҳақидаги низомни ўз ичига олган янги йўналишни яратди. Амалда бу муаммо дефектология соҳасини ривожлантирди. Л.С.Выготский аномал болалар психологияси лабораториясини яратди (1925-1926). Бунда у аномал боланинг ривожланиш ҳақидаги янги назарияни шакллантирди. Ўзининг ишларининг сўнги босқичида у тафаккур ва нутқнинг ўзаро муносабатини, онтогенезнинг ривожланишини эгоцентрик нутқни ўрганиш устида иш олиб борди. Қисқа умр кўрганига қарамай, Л.С.Выготскийнинг Россия ва дунё психологиясига катта ҳисса қўшган. Шунинг учун ҳам у психологиянинг «Моцарт»и дейилади. Л.С.Виготскийнинг кўп ишлари бизнинг замонамизда ҳам ўз аҳамиятини йўқотган эмас.
17. БЕРНШТЕЙН НИКОЛАЙ АЛЕКСАНДРОВИЧ (1896-1966)

1896 йил 5 октябрда Москва шаҳрида туғилди. Унинг отаси Россиянинг энг кўзга кўринган психиатрии бўлган. Рус психофизиологи, меҳнат қилиш, спорт билан шуғулланиш ва бошқа жараёнларда инсон ҳаракатини ўрганувчи янги тажриба усуллари – кимоциклография ва циклограмметрияни яратган ва татбиқ қилган. Олинган натижалар таҳлили, фаоллик физиологиясининг ва инсон ҳаракатининг шаклланишини нормада ва потологиядаги концепциясини ишлаб чиқишга асос бўлди. Тажрибалар жараёнида Бернштейн «Рефлектор доира» ғоясини шакллантирди. Унинг назарияси асосида спортчиларда малака ошириш ишлари олиб борилган. Бундан ташқари олимнинг ишлари ЭҲМ бошқарадиган қадам ташловчи автомотларни ясашда қўлланган.

Бернштейнинг ҳаракатлар ҳолати назарияси «Ҳаракатлар тартиби» монографиясида баён қилинган (1947 йил).