Низомиддин млҳмудов дурдона худойберганова

қопадиган
рахбару рахбарчаларга азалдан тобу токати йўк 
(Т. Малик. Шайтанат). Қиз боланинг ёмони тушиб колса, ёр-ёр, 
Ёмон итдай бетингдан 
қопиб олар,
ёр-ёр (Оқ олма, қизил олма). 
Идора ходимларига ачинаман-да. Баъзан дуч келганни итдай 
қопади
(Т. Малик. Шайтанат). Эчкисига сал текканимга итдай 
талади
(А. Обиджон. Серкахоним).
2 
Садоқатли, вафодор.
Устози хаёт вактида ипакдай мулойим, итдай 
садоқатли
бўлган бу букри савдогар Райхонабонуга тажовуз қилган 
(О. Ёкубов. Кўхна дунё). Мажидиддин 
вафодор
ит сингари 
қараб, мурожаат этди (Ойбек. Навоий). Шунда Абдураҳмон 
тақдир бу киз билан уни чамбарчас боғлаганини, энди у ҳозир- 
гина дуч келгани - мехр остонасида итдай 
садоқат билан
умр 
кечиришини юраги зирқираб англади (У. Азим. Севги). Содда- 
лиги боис, кишлокда унчалик обрўйи йўк. Бирок дўстга итдай 
содиқ
(Н. Норкобилов. Ғанимлар). Ғуччи пакана эса унга итдай 
содиқ
(Н. Норкобилов. Ғанимлар).
3. 
Акилламоқ, ирилламоқ.
Бировга ғашлик билан кўпол ва 
ўринсиз гапирмоқ. Салбий муносабат ифодаланади.
7 Н. Махмудов, Д. Худойберганова
97
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ноҳак одам итлай 
акилласа
ҳам, максадига эриша олмай- 
ди (Сўзлашувдан). Ана, Берди тажанг итдай 
ириллаб,
нима 
бўлди (Н. Норқобилов. Тоғ одами). Одамнинг табиати қизиқ: 
бир-бирини кўрмаса согннади, кўришганида итдек 
ириллайди
(И. Зойир. Қисмат ўчи). Арзимас бир жондорни деб итдай 
ирил-
лаилманглар\
Уят бўлади-я! (Н. Норқобилов. Ғанимлар).
4. Югурмоқ.
Бирор нарса умидида тинимсиз ҳаракатда бўл- 
моқ.
Ул кишим одамлар йиллаб итдек 
югуриб
топган бойликни 
меҳмонхонасида ўтириб, ҳисоб-китоб билан топади (Н. Қобул. 
Буюк Турон амири ёхуд ақл ва қилич). Беш минг сўм учун ки- 
ночиларнинг кетидан итдай тилини чиқариб, 
югурадиган
аҳмок 
йўқ! Ана, ёшлар бор, ўшалар қилсин! (М М. Дўст. Лолазор). 
На ҳалол, на ҳаром нелигин билмай, Иккисин ортидан 
итдек 
югурдик
(А. Маҳкам. Иймон деб...).
5. 
Изгимоқ, санқимоқ, дайдимоқ, тентирамоқ.
Ҳар ерда би- 
рон мунтазамсизлик билан кезмок. Одам ҳақида.
Шайбонийнинг навкарлари итдай 
изгишиб
юрибди (Ойсу- 
лув). Етим қолдим ёшлигимда мен ҳам отамдан, Одамларнинг 
эшигида 
санқидим
итдай (А. Орипов. Жаннатга йўл). Ҳар кўча- 
да ит каби 
Дайдишимшшг
сабаби - Изларингни соғиндим 
(У. Ҳамдам. Сабо ва Самандар). Шаҳарга бориб ўқияпман, деб 
барчани алдаб, бозорда итдек 
санқиб юриш
шармандалик эмасми? 
(Ч. Айтматов. Болалигим), Индамагин калга - ўзи келар ҳолга, 
дейдилар. Отангизга раҳмат. Ана, кўчада итдай 
тентираб
колди 
(Т. Мурод. От кишнаган оқшом). Сирасини айтганда, чўлда 
итдай 
изгиш
унга умуман ёқмайди (Н. Норкобилов. Ғанимлар).
6 
Эргашмоқ.
Бировнинг ортидан астойдил, аммо анчайин бе- 
кадр ҳолатда доимо юрмоқ.
- Зўрласанг-да, қолмайди бу, - Жондош Қоплонга караб 
қўйди. - Итдай 
эргашиб
юраверади (Н. Норқобилов. Тоғ одами). 
Фақат сен қолган эдинг, мана, сен ҳам меникисан, энди тамом- 
сан, ортимдан итдай 
эргашиб
юраверасан, энди ўз ҳолингча кун 
кечиролмайсан (Б. М. Али. Кўктўнлилар). Мана ярим йилдирки, 
итдек унинг орқасидан 
эргашиб
юрибди (Н. Қобул. Буюк Турон 
амири ёхуд ақд ва қилич). Бир мункир у зотни таклиф этиб, уйи- 
га қадар олиб боради. Эшигига етгач: «Томоғинг учун бир ит- 
дек менга 
эргашиб
келдинг, уйимда ҳеч вако йўк», деб ҳақорат 
қила-қила ҳайдади (Т. Малик. Келинлар дафтарига). Йўқ, янг- 
лишдинг, мен Шосалим эмасман! Сенга итдек 
эргашиб
юрган, 
бир пайтлари обрўйингни сақлаб колиш учун туни билан мижжа 
қоқмаган, садоқат билан хизматингни қилиб, охир-окибат кадри- 
киммати топталган сояман (Ф. Тиловат. Қора кузғун).
98
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

7.