Низомиддин млҳмудов дурдона худойберганова

Қизармпқ, яшнамоқ;
қип-кизил. Кўпрок одам ва унинг ранги 
ҳакида.
Икки юзи кизғалдоқдек 
қип-қизариб кетган
Ойбекнинг се- 
винчи ичига сиғмайди (А. Кўчимов. Ҳовлидаги майдонча). Ой- 
гул унинг сўзларини эшитиб, кизгалдоқдек 
қизариб
ўтирарди 
(«Тошкент оқшоми»), Шу борса, Ҳожар буви кийим кийиб, киэ- 
(алдоқдай 
яшнаб
ўтирган экан (Юсуф ва Аҳмад). Муҳаммад 
Юсуфга бормикан киёс, Ўхшаса ўзига ўхшаб кетди у. Халки- 
га, юртига мехри бекиёс, Лолакизғалдоқдек 
яшнаб
кетди у 
(Ф. Султонкулова. Муҳаммад Юсуф хотирасига).
292
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

қи л
1. 
Ингичка,
жуда ҳам инжа, нозик.
Кулимсираган кўзлари, юкорига томон бир оз керила туш- 
ган қилдай 
ингичка
қошлари... ҳавас ва ўйнашнинг чопарлари! 
(Чўлпон. Кеча ва кундуз). Тупроктортаётиб манглайига нимадир 
илашди - лаҳад шифтида бир карич чикмайдиган килдай 
ингич-
ка
илдиз осилиб турган экан (X. Дўстмуҳаммад. Тўхтабойнинг 
бойликлари). Шу вокеадан сўнг орапаридаги муносабат кил 
каби 
ингичкалашганитл
тушунган амир Ҳусайн Самарканд са- 
фари орзуси билан бирга қариганини сезди (Н. Қобул. Буюк Ту- 
рон амири ёхуд акл ва қилич). Сени туккан онангга баракапла, 
Бетинг ойдай, белингни қилдай қилиб (Ок олма, кизил олма).
2. Жуда озгина, кичкина, арзимаган, 
заиф.
Инсоф деган нарса борми ахир сизда? Буни қаранг: килдай 
жони колибди-ю, бу бечоранинг! (М. Исмоилий. Фарғона тонг 
отгунча). Чинордай юракни букар қилдай ғам (Ш. Раҳмон. 
Рози дил). Эй нодон, - деди Чаён. - Менинг нишим ипдай ин- 
гичка, килдай 
заиф
бўлса, канча уринсам ҳам бу каттик тош- 
га ўтмаслигини билатуриб, шундай деяпсанми? (И. Султон. 
Озод). Тушлик беришди. Собирда яна қилдай бўлса ҳам, ҳаётга 
илинж пайдо бўлди (А. Қаҳҳор. Зилзила). Ҳамма туядай айби 
бўлса, кўйнига яширади, бу акам қилдай нарсани филдай қилиб 
кўрсатади (С. Сиёев. Ой бориб, омон келинг). Узини бахтли ҳис 
этмоғи учун ҳам, бахтсиз килмоғи учун ҳам қилдай нарса ки- 
фоя (Н. Қобул. Буюк Турон амири ёхуд ақл ва килич). Қилдай 
кумурсканинг ҳам Кўҳиқофча юки бор (Б. Фазлиддин. Дардсиз- 
лик).
КИЛДАЙ (КАБИ, СИНГАРИ)
к и л и ч
Қ И Д И Ч Д А Й ( К А Б И , - Г А Ў Х Ш А Ш )
I. 
Кескир, кескин.
Асосли, адолатли, катъий айтилган гап- 
сўз, шундай оҳангдаги товуш ҳақида.
Йигит деганнинг гапи қиличдай 
кескир
бўлса (А. Кўчимов. 
Ҳалка). Ингичка, лекин қиличга ўхшаш 
кескир
товуш билан 
бошқа биров кесатиқ килди (М. Исмоилий. Фаргона тонг от- 
гунча). Ҳа, ўша «Эрк!» дея ҳайкирган ўзим, Эрк деса 
кескир-
дир қиличдай сўзим (Ҳ. Карим. Юрак билан сўзлашув), Бу 
тахликали жимжитликни Султон ул-орифиннинг қиличдай 
кес-
кин,
ўктам овози бузди (С. Сиёев. Яссавийнинг сўнгги сафари).
293
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Кимларга ўзинг эмас, меҳнатинг керак бўлди, Қиличдай сўзинг 
билан шиддатинг керак бўлди (С. Тўйчиева. Таскин). Шунинг 
учун ҳам бу инсоннинг оловли, киличдай 
кескир
сатрларига 
махлиё бўлавераман (X. Тўлибоев Ғамгин шеърлар соғинчи).
2. 
Кескир,
қатъиятли. Бир сўзли, ҳар ишни қилишга кодир 
одам ҳакида.
Давлатни бошқарадиган ҳукмдор эса тошдай қаттик, 
киличдай 
кескир
бўлмоғи керак (П. Қодиров. Шоҳруҳ ва 
Гавҳаршод). Уғил бола деган киличдай 
кескир
бўлиб улғайса, 
ҳеч ким шаштини қайтаролмайди (А. Кўчимов. Ҳалка).
3. Қадди-комати келишган, ҳар жихатдан тўкис. Асосан, ёш 
йигит ҳақида.
Қаршисида чакмоқдай кийинган киличдай йигитлар турар 
эдилар (М. Мансур. Жудолик диёри). Ичида битталари ўрта ёш- 
лик демаса, колганлари - киличдек йигитлар эди (М. Мансур. 
Жудолик диёри). Ҳозир ўн етти яшар кизга эр йўғу киличдай 
болам шу жувон ўлгурнинг тузоғига илиниб ўтирибди 
(Ў. Ҳошимов. Дунёнинг ишлари). Қиличдек ўғилларни ўстир- 
ган, тўйда елиб-югўрган, ой деса, ойдек, Ҳотам Тойдек пошша 
опасига сало-о-м! (Ў. Ҳошимов. Дунёнинг ишлари). Қиличдай 
йигитларимизни курбон килганимиз етмагандай, етимларини 
бокканмизми-эй?.. (3. Мамадалиева. Она).
Қ И Л К Ў П Р И К
Қ И Л К Ў П Р И К Д А Й