Низом ий номидаги тош кент давлат педагог ика



Download 9,08 Mb.
Pdf ko'rish
bet56/107
Sana07.03.2022
Hajmi9,08 Mb.
#485362
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   107
Bog'liq
Фалсафанинг умумназарий масалалари copy

Ижтимоий онг ш аклларн,
уларнинг узига хос хусусиятлари
ва алокадорлиги
149


билан муносабатлари ва шу кабиларга карашларининг системалаштирилган 
ифодасидир.
Сиёсат давлат фаолиятида ифодаланади ва бу фаолиятнинг бош 
йуналишини ташкил килади. Сиёсий хокимият учун курашда, муайян сиёсий 
тартибни ва унинг иктисодий негизларини химоя килиш, асослаб бериш ва 
мустахкамлашда жуда мухим курол булиб хизмат килади.
Сиёсат — иктисодиёт ва маънавий хаётнинг умумлашган ифодасидир. 
Турли ижтимоий гурухлар, табакаларнинг турли манфаатлари худди шу 
сиёсатда тула ва хар томонлама ифодаланади. Сиёсат минтакавий ходиса 
сифатида иктисодиётга, иктисодий базисга фаол таъсир курсатиш хусусиятига 
эга. 
Ш унинг 
учун 
кишиларнинг 
сиёсий 
онгини 
шакллантириш 
ва 
ривожлантириш катта ахамият касб этади. «Агар иктисодий усиш, тараккиёт,—
дейди И. Каримов,— жамиятимизнинг танаси булса, маънавият, маърифат ва 
сиёсий онг етуклиги унинг рухи, акли ва жонидир».21
Хозирги даврда маърифатлиликка даъват, буюк келажагимизга эришиш 
учун сиёсий етук, маърифатли, узининг утмиши, улуг кадриятлари, миллати 
билан фахрланадиган ва келажакка ишонч билан карайдиган баркамол 
инсонларни тарбиялаш жамиятимиз олдида турган долзарб вазифадир.
Хукукий онг хам ижтимоий онгнинг бошка шакллари сингари одамлар 
ижгимоий борлигининг узига хос куринишларини акс эттиради. Хукук ва 
хукукий онгни жамиятнинг маънавий холати белгилайди. Хукукий онг давлат 
томонидан белгилаган хукукий нормалар ва муносабатларга, конунларга, суд, 
прокуратура 
масалалари 
ва 
хоказоларга 
булган 
карашларнинг 
системалаштирилган назарий ифодасидир. Хукук инсон хаётининг айрим 
томонларини эмас, балки унинг жамиятдаги бутун борлигини уз ичига олади. 
Хукук 
мароми (нормаси) давлат томонидан белгиланган конунлар ва одамлар 
зиммасига юкланган узини тутиш ва хулк-атвор коидалари мажмуасидир.
Давлатдан ташкари хукукнинг булиши мумкин эмас. Давлат органлари 
хукукий норма ва коидаларни белгилайди, бекор килади, узгартиради, мажбур 
килиш чорагтарини куллаш билан уларнинг бажарилишини таъминлайди. 
М ажбурловчи давлат аппаратисиз хукук хеч нарса эмасдир. Бинобарин, давлат 
хукуксиз, хукук давлатсиз яшай олмайди. Давлат хукукий нормаларни икки 
усул билан, яъни узига зарур булган турларини белгилаш ёки уларни 
тасдикдаш йули билан ярагади.
Хозир биз хар ким ва хар бир нарса конунга буйсуниши лозим булган 
инсонпарвар хукукий демократик давлат барпо этишни мулжалламокдамиз. 
Ш ундай экан, жамиятимизда конун бошкарувнинг асосий ва куп киррали
21 К а р и м о в И. И с т и к л о л ва м аъ н а в и ят, -Т., 1994, 59-бет
150


воситасига айланиши зарур. Бунинг учун халкнинг хукукий маданиятини 
юксалтириш даркор. «Хукукий маданият даражаси,—дейди И. Каримов,—
ф акатгина 
конунларни 
билиш, 
хукукий 
маълумотлардан 
хабардор 
булиш дангина иборат эмас. У конунларга амал килиш ва уларга буйсуниш 
маданияти демакдир. У одил судни хурмат килиш, уз хак-хукукдарини химоя 
килиш учун судга мурожаат этиш эхтиёжи демакдир».22
А хлок хам ижтимоий онг шаклларидан бири сифатида одамларнинг 
жамиятдаги 
хатти-харакатлари, 
юриш-туришлари, 
яшаш 
нормалари, 
тамойиллари, коидалари, шунингдек, уларнинг узаро бир-бирларига хамда 
ижтимоий бирлаш маларга булган муносабатларини ифодалайди. У ижтимоий 
онг шаклларидан бири булиб, унинг хукукий онгдан фарки шундаки, хукук 
нормаларининг бажарилишини давлат таъминлайди, ахлок коидаларига риоя 
килишни таъминлашн жамоа ва жамият назорати остида булади. Индивидлар уз 
хатти-харакатларини 
жамоатчилик 
фикри 
ва 
муносабатига 
мувофиклаш гириш га харакат килганлар. Ш у туфайли тарихан хукукий ва 
ахлокий онг бир-бирига таяниб, жамиятда маънавиятни баркарор этишга 
хизмат килган. Узбекистон халкдарида хукукий ва ахлокий онг минг йиллар 
давомида ш ариат ахкомлари асосида ривожланиб келди. Чунки шариат 
конунлари ахлокка таянса, ахлок ш ариат конунларини кадриятга айлантиришга 
хизмат килиб келганки, бу тарихий тажриба хозирги замон суд-хукук амалиёти 
асосига куйилса, нур устига аъло нур булур эди. Чунки ахлоксиз одамлар куп 
булган жамиятда конунларга амал килиш хужакурсинга, хукукни мухофаза 
килувчилар билиб колмасликлар учун шунчаки риоя килиш тарзида булиши 
хам мумкин.
Ахлок жамият тараккиётининг илк боскичида пайдо булган. Унинг пайдо 
булиш ида одамларнинг узаро хамкор-хамнафас булиб мехнат, иктисодий 
муносабатлари такомиллаштиришлари хал килувчи роль уйнади. Одамлар 
хаётидан, уларнинг моддий ва маънавий хаёт шароитларидан ажралиб юзага 
келган ахлок булмайди. Ахлок жамиятда одамларнинг хатти-харакатларини, 
хулк-атворларини тартибга солувчи эхтиёжлар мавжуд булганлиги учун келиб 
чиккан ва такомиллашиб борган.
Халк оммаси моддий ва маънавий бойликларнигина эмас, шу билан бирга 
инсоният ахлокий кадриятларининг хам ижодкори, авайлаб-асровчиси ва 
ривожлантирувчисидир. Жамият тараккиёти йулида хизмат килиб келаётган 
умуминсоний маънавият, одоб-ахлок, инсоннинг амалий фаолияти жараёнида 
ривожланиб борган. Халк оммаси томонидан бир неча минг йиллар давомида 
яратилган маколлар ва маталлар, ривоятлар ва фалсафий асарларда халоллик ва
“ К а р и м о в И. У зб е к и с то н п и н г с и ё си й -н ж т и м о и й ва и к т и с о д и й и с ти к б о л и н и н г асо си й т а м о й и л л а р и . -Т.,
' У збекисгон” , 1995.29-бет.
151


поклик мадх этилган, бировларнинг хакига хиёнат килиш, мехнат килмасдан 
кун куриш, угирлик, порахурлик, таъмагирлик хатти-харакатлар кораланган, 
узидан катталарни хурмат килиш, ночорларга ёрдам бериш, бошка миллатлар 
ва халкларга мансуб булган кишиларнинг тарихи, маданияти, илгор удум ва 
анъаналарига хурмат билан караш, табиат ва унинг бойликларини эъзозлаш 
уктирилган, дустлик, ахиллик, узаро хамкорликда хаёт кечириш, тинчлик учун 
курашиш, 
урушларга, 
бесабаб 
кон тукишлар 
ва 
хунрезликларга 
йул 
куймасликка даъват этилган. Ш унинг учун хам инсоний маънавият ахлок ва 
ахлокий кадриятлар 
уз
ахамиятини хеч качон йукотмайди, улар инсониятнинг 
энг 
к а п а
маънавий 
хазинасидир. 
Умуминсоний 
ва 
миллий 
ахлокий 
кадриятлардан фойдаланмасдан туриб, инсоний муносабатларни мустахкамлаб 
ва маданиятни ривожлантириб булмайди.
Ахлок ва ахлокий муносабатлар котиб колган эмас. Улар доимо 
у з г а р и б
туради. Индивидларнинг хаёт шароитлари, улар яшаб турган ижтимоий тузум 
узгариши билан ахлок ва ахлокий кадриятларга муносабат хам узгаради.
Ота-боболаримиз эътикод килиб келган ислом таълимоти, Ш арк 
фалсафасида уз аксини топган умуминсоний ахамиятга молик одоб-ахлок 
коидалари мустакиллик шарофати билан янада тикланиб, халкимизнинг 
маънавий покланиши ва юксалишига хизмат килиб келмокда.
Ижгимоий онг шаклларидан яна бири — эстетик онг вокеликни бадиий 
образларда акс эттиради. Санъат — дунёни бадиий узлаштиришнииг мухим 
усулларидан хисобланиб, моддий дунёни билиш ва бадиий узлаштиришда 
индивидларга кумаклашади хамда бадиий тарбиянинг кудратли воситаси булиб 
хизмат 
килади. 
Санъатнинг 
меъморчилик, 
декоратив, 
амалий 
санъат, 
рассомчилик, хайкалтарошлик, графика, мусика-хореография, театр, цирк, 
телекурсатув, кино, бадиий адабиёт сингари турлари мавжуд булиб, улар бир- 
бирига таъсир курсатади.
Санъатнинг вужудга келиши ва ривожланиши хакида фикр юритганда 
шуни назарда тутиш керакки, инсон бадиий фаолияти пайдо булиши хамда 
ривожланиш жараёнининг манбаи - ижтимоий эхтиёжлар, гузалликни хис этиш 
ва унга интилиш ва албатта, мехнат, иктисодий муносабатлардир. Санъат 
индивидларга табиат кучларига карши курашда ёрдам берган, мехнат килишга, 
моддий ва маънавий бойликлар яратишга ундаган. М ехнат туфайли инсон 
вокеликни эстетик идрок килиш имкониятига эга булди, табиий ва ижтимоий 
гузалликдан завкланадиган, гузаллик конунларига мувофик хаёт кечирадиган, 
байтлар ва мусикалардан хузур киладиган булди. Санъат асарлари, айникса, 
миллий кушик ва мусиканинг инсон рухий-ахлокий камолотига курсатган 
таъсири шу кадар кучлики, буни суз билан тасвирлаш амри махол. Ш аркнинг 
буюк файласуфи Абу Наср Форобий узининг «Илмларнинг келиб чикиши»
152


деган машхур асарида мусика илмининг куч-кудрати ва хосияти хакида бундай 
деган эди: «Бу илм шу маънода фойдалики, у уз мувозанатини йукотган 
одамлар 
хулкини 
тартибга келтиради, 
мукаммалликка етмаган хулкни 
мукаммал килади ва мувозанатда булган одамлар хулкининг мувозанатини 
саклаб туради. Бу илм тананинг саломатлиги учун хам фойдалидир, чунки тана 
касал булса, рух хам сулади, тана тусикка учраса, рух хам тусикка учрайди.23
Санъатнинг манбаъи вокеликдир. Санъат объектив вокеликда акс 
эттириш шаклидир. Вокеликнинг санъатда акс этиши мураккаб, зиддиятли 
жараён; бадиий инъикос суст эмас, балки фаол жараёндир, санъат вокеликни 
билиш ва узлаш тириш воситасидир; амалиёт бадиий тасвирнинг хакикий ёки 
реаллик ифодаси эканлиги билиш мезонидир.
Санъат жамият маънавий ва моддий хаёт имкониятлари асосида 
ривожланади ва унга хизмат килади. Унинг узига хос хусусиятларидан бири 
ворисликка амал килиш даражасидир. Х,ар кандай янги давр санъати узидан 
олдинги давр санъатида булган хамма илгор унсурларни кабул килиб олади ва 
ривожлантиради.
Эстетик онг ижтимоий онгнинг сиёсий, ахлокий, хукукий онги ва бошка 
шакллари билан узвий богликдир. Шу билан бирга улардан маълум 
жихатларига кура фарк хам килади. Эстетик онг фандан шу билан фарк 
киладики, унда вокелик, ижтимоий борлик инсон миясида хулосалар, 
тушунчалар воситаси билан эмас, балки бадиий образлар воситасида акс этади. 
Бадиий образ илмий ва фаасафий тушунчапардан аник хиссий далилда 
куриниши, хаётнинг мухим томонлари умумлашган тарзда акс этиши билан 
фарк килади. Санъат асарлари одамларга кучли таъсир этиб, уларда фикр, хис, 
туйгу, шодлик, хузурланиш, рохатланиш, азобланиш, газабланиш каби хиссий 
кечинмаларни уйготиб, борликка гузаллик конунларига мувофик муносабат 
билдиришни такоза этади.
М аънавият унсурлари булган фан, санъат, маданият ва бошка ижтимоий 
онг шаклларининг ривожланиш ига сиёсат ва мафкура кучли таъсир курсатади. 
Кейинги вактларда илмий ва ижодий зиёлиларнинг муайян кисми фан, адабиёт 
ва санъат сиёсат ва мафкурага боглик булмаган холда ривожланиши керак, 
деган фикрни уртага ташламокдалар. Адолат юзасидан шуни айтиш керакки, 
эски тоталитар тузум рахбарларининг узокни кура олмайдиган сиёсати туфайли 
иктисодий, ижтимоий-сиёсий, маънавий хаётимизда купгина муаммолар, 
кийинчиликлар вужудга келди. Бунинг окибатида мафкурага нисбатан 
ишончсизлик пайдо булди. Лекин бу сиёсат ва мафкурадан воз кечишимиз 
керак, деган маънони билдирмайди. Тарихий тажриба шуни курсатадики,
Лбу Н аср Ф о р о б и й . Ф о зи л о д а м л а р ш а \р и , 176-бет.
153


сиёсат, мафкура, адабиёт ва санъат бир-бири билан узвий богликдир, уларни 
карама-карши куйиб булмайди. Бир жамиятда яшаб туриб, шу жамиятда 
мавжуд булган сиёсат ва мафкурадан четда туриш мумкин эмас. Бирок сиёсат 
ва мафкура жамиятда маънавиятни карор топтиришга хизмат килса, унинг 
кадри, халк оммасига таъсири кучли булади.
Ижтимоий онг шаклларига диний онг хам киради.
Ижтимоий онг шакллари хусусида фикр юритганда куйидапарга алохида 
эъгибор бериш максадга мувофикдир: ижтимоий онг шакллари одамлар 
ижтимоий борлигини акс эттирибгина колмасдан, улар нисбий мустакилликка 
хам эга.
Ижтимоий онг шаклларининг узаро мустакиллиги хар бирининг узига 
хос хусусиятларга эга эканлиги, уларнинг диалектик бирликда эканлигини, 
узаро бир-бирига таъсирини, бири иккинчисини мазмунан бойитиши ва 
тулдиришини такоза этади. Ижтимоий онг шаклларидан хисобланган сиёсий ва 
хукукий онгнинг ахлокий ва фалсафий онгга, уларнинг эса уз навбатида диний 
ва эстетик онгга таъсири хамда акс таъсири бунга мисол була олади.
Ижтимоий 
онгнинг барча 
шаклларида умумилмий, 
умумбашарий 
ахамиятга эга булган чукур мазмун, мухим гоя ва инсоний кадриятлар 
мавжуддир. Ижгимоий онг шаклларидан кайси бирини олиб курмайлик, унда 
алохида бир халк ва миллатнинг эмас, балки бутун инсониятнинг асрлар 
давомида кулга киритган, авайлаб-асраб келган билим бойликлари, бой хаётий 
тажрибалари, амалий фаолиятлари якунлари акс этганлигини хам курамиз. Хар 
кандай фан, маданият ва техника ютуклари умуминсоний ахамиятга эга булган 
ахлокий норма ва коидалар, жахондаги алохида бир халк ва миллатнинг тор 
доирадаги 
одамлар 
гурухининг 
мехнати 
самараси 
эмас, 
балки 
умуминсониятнинг амалий фаолияти якунидан иборатдир.
Ш ахсга сигиниш ва тургунлик йилларида маънавият куникмалари булган 
фан, 
маданият, ахлок, дин, ва фалсафа сиёсий ва хукукий карашларнинг 
синфий ва партиявийлиги нуктаи назардан туриб ёндашилди. Аммо уларнинг 
умуминсоний ахамиятга эга буладиган жихатлари аслида инкор этилди. 
Эндиликда 
бундай 
бирёкламаликка 
чек 
куйилмокда. 
Президентимиз 
таъкидлаганидек, 
«Мустакил 
Узбекистоннинг 
куч-кудрати 
манбаи 
халкимизнинг умуминсоний кадриятларга содиклигидир. Халкимиз адолат, 
тенглик., ахил кушничилик ва инсонпарварликнинг нозик куртакларини асрлар 
оша авайлаб-асраб келмокда. Узбекистонни янгилашнинг олий максади ана шу 
анъаналарни кайта тиклаш, уларга янги мазмун багишлаш, заминимизда
154


тинчлик ва демократия, фаровонлик, маданият, виждон эркинлиги ва кар бир 
кишини камол топтириш га эришиш учун зарур шарт-шароит яратишдир».ю“4

Download 9,08 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   52   53   54   55   56   57   58   59   ...   107




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish