Nigora Erkaboyeva pedagogik mahorat (O‘quv qo‘llanma) Toshkent

rasm. Artikulyatsiya gimnastikasi mashqlarining turlari

Pedagog nutqining tashkil etilishida ritmika muhim o‘rin egallaydi.

Ritmika – ayrim so‘z va bo‘g‘inlarning aytilish muddati va to‘xtalishi, nutq va ifodalarning navbat bilan ifodalanishi.
Ritm (nutqning vazni) – nutqning hissiy holatini ifodalovchi muhim xususiyati.

2. 
   Nutq madaniyati va o‘qituvchining nutq mahoratini takomillashtirish yo‘llari. Nutq madaniyati haqidagi ta’limot qadimgi Rim, Afinada shakllangan bo‘lsa ham, unga qadar Misrda, Assuriyada, Vavilon, Hindiston kabi mamlakatlarda paydo bo‘lganligi notiqlik san’ati tajribasidan ma’lum. Ushbu davrlarda jamiyatning rivojlanishi, savdo-sotiqning, sud ishlarining nihoyatda taraqqiy etishi notiqlikni san’at darajasiga ko‘tardi. Chunki u paytlarda davlat arboblarining obro‘-e’tibori va yuqori lavozimlarga ko‘tarilishi, ularning notiqlik mahoratiga ham bog‘liq bo‘lgan. Notiqlik san’ati sarkardalik mahorati bilan barobar darajada ulug‘langan. Mashhur notiq Sitseron: “Tarixda yo yaxshi harbiy sarkarda, yo yaxshi notiq bo‘lish kerak”, degan ekan. Bu gapda katta hikmat bor. Harbiy sarkardaning itoatida ko‘p sonli lashkar bo‘lishini tasavvur qilsak, bu so‘z tasodifiy o‘xshatish emasligiga amin bo‘lamiz. Grek va Rim notiqlari Aristotel, Demosfen, Sitseron, Kvintilian kabi nazariyotchilarning hayotiy tajribalari ham bunga misoldir. Ular kishilik jamiyatida ritorika va notiqlik san’atining o‘ziga xos maktabini yaratdi. Sitseronning “Notiqlik haqida”, “Notiq”, “Brut” asarlari, Mark Fabiy Kvintilianning “Notiq bilimi haqida”, Aristotelning “Ritorika” kabi asarlari ham qadimgi Gretsiya va Rimda madaniy nutq,
   

notiqlik nazariyasi ancha rivojlanganligini ko‘rsatadi⁷.
Nutq ohangi, to‘xtamlar ham tinglovchilarga bevosita kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Nutqning ritmi (vazni)ga ko‘ra talabaga uzatilayotgan bilimlar, o‘quv materialining murakkab o‘rinlari pedagog tomonidan asta-sekin bayon qilinadi, oson o‘zlashtiriladigan qismlarini esa nutqni bir qadar tezlashtirib bayon etish mumkin. Pedagog o‘z faoliyatida aniq, ravon, ma’noli, ifodali nutqni o‘zlashtira olishi, bir so‘z bilan aytganda nutq madaniyatini egallashi zarur.