Нигинахон шермухамедова

Dunyoning yagonaligi uning moddiyligida
. Mazkur xulosa zamirida 
materiyaning umumiy, universal xossalari va uning harakat qonunlari haqidagi 
bilimlar yotadi. Dunyoning moddiy jihatdan yagonaligini tabiatshunoslikning 
quyidagi muhim ma‘lumotlari tasdiqlaydi: 
a) energiyaning saqlanish va o‗zgarish qonuni; 
b) Mendeleevning davriy qonuni; 
v) Darvinning evolyusiya haqidagi ta‘limoti; 
g) hujayra haqidagi ta‘limot; 

---

82 
d) fizika (kvant mexanikasi, relyativistik fizika va sh.k.), biologiya (genetika 
qonunlari, fotosintez hodisalari, inson fiziologiyasi haqidagi ma‘lumotlar va sh.k.), 
kosmos haqidagi fan sohasida erishilgan hozirgi ilmiy yutuqlar.
Inson organizmini, tabiat va jamiyatning o‗zaro aloqalarini, ularning 
rivojlanishini o‗rganishga nisbatan yaxlit yondashuv ham dunyoning moddiy 
jihatdan yagonaligini namoyon etadi.
Dunyo birligi haqidagi fan dalillari
. SHunday qilib, fan falsafadan ijtimoiy 
ongning alohida shakli sifatida uzil-kesil ajralib chiqib, inson faoliyatining 
mustaqil sahasiga aylangan, XVIII asrdan boshlab uning yordamida dunyoning 
birligini ilohiy kuchlarga murojaat etmay yanada ishonchliroq dalillar bilan 
himoya qilish imkoniyati paydo bo‗ldi. Xususan, sayyoralar dastlabki 
«tumanlik»dan tabiiy kelib chiqqanini tushuntiruvchi Kant – Laplas nazariyasi 
Quyosh sistemasi kosmik jismlarining birligi to‗g‗risida so‗z yuritishga asos 
bo‗ldi; energiyaning saqlanish va o‗zgarish qonuni tabiatda amal qiluvchi barcha 
kuchlar universal harakat namoyon bo‗lishining turli shakllari ekanligini namoyish 
etdi; jonli organizmlar hujayrali tuzilishga ega ekanligi haqidagi nazariya butun 
tiriklikni strukturaviy birlashtirish imkonini beradi; D.I.Mendeleevning davriy 
qonuni barcha kimyoviy elementlarni birlashtirdi, CH.Darvinning hayvon va 
o‗simlik turlarining kelib chiqishi haqidagi nazariyasi esa nafaqat butun 
tiriklikning birligini tushuntirib berdi, balki ideal ong tabiatini jonli modda bilan 
uzviy bog‗liq deb tushunish uchun imkoniyat yaratdi. Mazkur nazariya ayrim 
narsalarni o‗rganishdan jarayonlar va holatlarni o‗rganishga, tabiatni qismlarga 
ajratishdan uni yagona tizimga birlashtirishga o‗tish bilan tavsiflanadiki, bu 
keyinchalik inson va uning ongi genezisini yaxshiroq tushunish, ularning 
dunyodagi haqiqiy o‗rnini belgilash, pirovard natijada inson va tabiatning birligini 
ko‗rsatish imkonini berdi.
XX asrda nisbiylik nazariyasi va kvant mexanikasining yaratilishi dunyo 
yagona va hamma narsa bir-biri bilan o‗zaro bog‗liq ekanligi haqidagi 
tasavvurlarni sezilarli darajada kengaytirdi va mustahkamladi. XX asrning ikkinchi 
yarmida qudratli teleskoplar va tezlatgichlar paydo bo‗lishi bilan hozirgi zamon 
fani makro- va mikrodunyolarni o‗rganishda yanada ko‗proq olg‗a siljidi. U koinot 
kengliklariga kirib, dunyoning fundamental asoslari haqidagi tasavvurlarimizni 
boyitdi. Hozirgi zamon fani maydon va moddaning, korpuskulyar va to‗lqinli 
moddiy ob‘ektlarning birligini isbotlab berdi, materiya, harakat, makon va 
vaqtning uzviy birligini asosladi.
Dunyoning birligi g‗oyasi tabiiy-ilmiy dalillardan tashqari tarixiy asoslashni 
ham taqozo etadi. Bunday asoslashni falsafasiz amalga oshirish mumkin emas, 
chunki u butun dunyoga yaxlit tizim sifatida yondashib, rang-baranglikda birlikni 
va birlikda rang-baranglikni ko‗radi. Dunyoning rang-barangligi va birligi 
muammosining qo‗yilishi va uning ilmiy asoslangan echimi borliqni bilish va 
izchil o‗zgartirish uchun juda muhimdir. Mazkur muammoni falsafiy anglab etish 
ham juda alohida ahamiyat kasb etadi. Zero hozirgi davr sharoitida dunyoviy 
o‗zaro aloqalarning universalligini nafaqat nazariy darajada tushunib etish, balki 
tabiatning birligi umumiy tamoyilini amaliy faoliyatda ham hisobga olish talab 
etiladi.

---

83 
Dunyoning birligi g„oyasi tabiiy-ilmiy dalillardan tashqari tarixiy 
asoslashni ham taqozo etadi. Bunday asoslashni falsafasiz amalga oshirish 
mumkin emas, chunki u butun dunyoga yaxlit tizim sifatida yondashib, rang-
baranglikda birlikni va birlikda rang-baranglikni ko„radi.