Нигинахон шермухамедова

Mohiyat va mavjudlik.
Platon mohiyatni narsalarning moddiy-hissiy 
borlig‗i bilan bog‗lash mumkin bo‗lmagan g‗oya sifatida tavsiflagan. Har qanday 
g‗oya kabi, mohiyat nomoddiy, o‗zgarmas va boqiydir. Aristotel mohiyat deganda 
narsalar borlig‗ining abadiy tamoyilini tushungan. Narsaning mohiyati qotib 
qolgan materiya bilan emas, balki shakl bilan belgilanishiga uning ishonchi komil 
bo‗lgan. Ma‘lumki, antik an‘anada «shakl» va «g‗oya» tushunchalari bir xil 
ma‘noga ega. Biroq, Platondan farqli o‗laroq, Aristotel shakl (g‗oya) va materiyani 
bir-biridan ajratmaydi, balki ularning uzviy aloqasini qayd etadi. O‗rta asrlarda 
mohiyat va mavjudlik o‗rtasidagi farq anglab etiladi. Mohiyat muayyan maqsad, 
mo‗ljalni o‗zida mujassamlashtiradi, mohiyatni bilish esa uning tub negiziga 
muvofiq bo‗lgan ta‘rifda ifodalanadi.

---

490 
O‗rta asrlar falsafasida qayd etilgan mohiyat va mavjudlik o‗rtasidagi farq 
keyinchalik mohiyat va hodisaning nomuvofiqligi sifatida talqin qilingan. Bu 
nomuvofiqlik tasodifiy, o‗tkinchi bo‗lishi va asosiy tamoyilni, ya‘ni narsani uning 
muhim xossalari bilan yaratgan Tangri niyatini tushunishdan chalg‗itishi mumkin.
Mohiyat va hodisa o‗rtasidagi dialektik aloqa
quyidagilarda namoyon 
bo‗ladi: 
a) mohiyat va hodisa bir-biri bilan uzviy bog‗liq. Hodisa o‗zida 
mujassamlashgan narsa, ya‘ni mohiyatsiz mavjud bo‗la olmaydi. Mohiyatda u yoki 
bu tarzda namoyon bo‗lmaydigan narsaning o‗zi yo‗q; 
b) mohiyat va hodisaning birligi ularning o‗zaro mosligi, ayniyligini 
anglatmaydi. Mohiyat doimo hodisa ortida yashirinib yotadi. Agar narsalarning 
namoyon bo‗lish shakli va mohiyati bevosita mos kelganida, fanga hojat qolmas 
edi; 
v) hodisa mohiyatga qaraganda faolroq va jo‗shqinroq, mohiyat esa 
barqarorroq va turg‗unroq - u barcha o‗zgarishlarda saqlanib qoladi. Ammo, 
hodisaga nisbatan barqarorroq bo‗lgan mohiyat mutlaqo o‗zgarishsiz qolmaydi; 
g) hodisa mohiyatga qaraganda boyroq. U ob‘ekt muhim aloqalarining ichki 
mazmuninigina emas, balki bu ob‘ektning har qanday tasodifiy munosabatlari, 
alohida jihatlarini o‗zida mujassamlashtiradi. 
Mohiyat va hodisa o‗zaro munosabatlarining bir-biri bilan ziddiyatli 
aloqasini qayd etuvchi o‗ziga xos shakli 
zohiriylik
dir. U bizning sezgilarimiz 
narsalarning mohiyatini, aniqroq aytganda mohiyatning biron-bir jihatini bir 
yoqlama noaniq aks ettirishini anglatadi. Ilmiy bilishning maqsadi narsalar va 
hodisalarning zohiriylik ortida yashirinib yotgan mohiyatini yoritishdan iborat.