Нигинахон шермухамедова

Borliq kategoriyasi.
Aksariyat falsafiy tizimlarning kategoriyalar 
apparatini tashkil etadigan ko‗p sonli falsafiy kategoriyalar orasida 
«borliq»
kategoriyasi doimo markaziy o‗rinni egallaydi. U haqli ravishda falsafaning asosiy 
va umumiy kategoriyasi hisoblanadi, chunki har qanday predmet, hodisa, voqea va 
shu kabilarning eng muhim xususiyatini, ya‘ni, ularning mavjud bo‗lish, bevosita 
yoki bilvosita namoyon bo‗lish, o‗zaro ta‘sirga kirishish qobiliyatini aks ettiradi.
Bu inson o‗zligini va o‗zini qurshagan borliqni anglashga ilk 
urinishlaridayoq duch keladigan har qanday ob‘ektning, borliq har qanday 
qismining umumiy xossasidir.
Inson aqlli jonzot sifatida shakllanish jarayonining ilk bosqichlaridayoq 
o‗z dunyoqarashining negizini tashkil etadigan muhim savollarga javob topish 
zaruriyati bilan to‗qnash keladi: 

«Men kimman?» 

«Meni qurshagan borliqning mohiyati nimada?» 

«Borliq qanday va qaerdan paydo bo„lgan?» 

«Dunyoni nima yoki kim harakatlantiradi?» 

«Dunyoning rivojlanishida biron-bir maqsadga muvofiqlik, maqsad, 
mo„ljal bormi?» 
Inson bunday savollarga javob berishga kirishar ekan, o‗zining dunyo 
haqidagi mulohazalarida aniq-ravshan narsalarni qayd etishdan boshlaydi. SHu 
tariqa inson o‗zini qurshagan barcha narsalar avvalo mavjud bo‗lish qobiliyatiga 
ega ekanligiga ishonch hosil qiladi.
SHunday qilib, borliq masalasi inson dunyoni oqilona anglash yo‗lidagi ilk 
urinishlaridayoq duch kelgan barcha masalalarning negizi hisoblanadi. Muayyan 
narsalar mavjudligi yoki mavjud emasligi inson falsafiy mulohaza yurita 
boshlagani zahotiyoq uning diqqat markazidan o‗rin oldi. 
Mifologiyaning bosh 
vazifasi – «borliqni kim yaratgani» haqida gapirib berish bo„lsa, falsafa 
«borliqning nimaligi, u qaerdan paydo bo„lgani va qaerga yo„qolishi»ni oqilona 
tushuntirishga e‟tibor qaratadi
. Bunday tushuntirishga urinish jarayonida 
faylasuflar barcha zamonlarda quyidagi savollarga javob topishga harakat 
qilganlar: 

falsafiy kategoriya sifatidagi «borliq» nima? 

bu atama nimaga nisbatan tatbiq etilishi mumkin? 

unga qanday falsafiy ma‟no yuklanadi? 
Bu savollarga keng javob berish falsafa tarixiga ham, mazkur 
tushunchaning etimologiyasiga ham murojaat etishni nazarda tutadi.