Нигинахон шермухамедова

Tarixiylik tamoyili. 
Har qanday, narsa, jarayon mavjudligi paydo bo‗lish, 
rivojlanish va yo‗qolish bosqichlarida namoyon bo‗ladi. Masalan Er taxminan 6 
milliard yil ilgari issiq gazsimon tumanlikdan paydo bo‗lib, hozirgi holatiga etgan. 
Ayni paytda olimlar qachonlardir Erning sovib, oysimon, sovuq planetaga 
aylanishini e‘tirof etganlar. 

---

363 
Materialistlar tarixiylik tamoyilini ―olamning moddiy birligi haqidagi 
monistik tamoyilga‖ mosligi uchun reallikning barcha sohalarida mavjud deb 
hisoblaydilar. SHuni alohida ta‘kidlash lozimki, tarixiylikni mutloqlashtirish
to‗g‗ri emas. CHunki, ilgari Oy oddiy planeta bo‗lgan, hozir esa sovuq kosmik 
jism, qutb yulduzining konfiguratsiyasi 50 ming yil ilgari hozirgidan boshqacha 
bo‗lgan, insonning jismoniy tipi 40-50 ming yil ilgari to‗liq shakllangan. Bunda 
tarixiylik to‗liq namoyon bo‗layotgandek. Biroq, aslida, tabiat, materiya abadiy, 
biz uning faqat muayyan fragmentlarini, tabiat fragmentlarining tarixini qo‗ramiz 
xolos. SHuning uchun tarixiylik tamoyili haqida emas, balki evolyusiya tamoyili 
haqida gapirish to‗g‗riroq bo‗ladi. 
Tarixiylik tamoyilining shakllari turlicha. Tarixiylikning ijtimoiy jihati 
ijtimoiy tarixning qonuniyatligi, uning taraqqiyoti qaytarilmas ekanligidan 
dalolatdir. YAngi ijtimoiy tuzilma va tizimlarning paydo bo‗lishi muqarrar. 
Ijtimoiy hayotni o‗rganishda tarixiylik tamoyili g‗oyasi Ibn Xaldun, ar-Roziy, 
Gegel, SHmoller ijodida aks etgan. 
Metodologik jihatdan tarixiylik tamoyili 
jamiyat taraqqiyotining u yoki bu bosqichidagi yaxlitlikni, rivojlanishning 
istiqbollarini baholash imkonini beradi.
Masalan, O‗zbekiston mustaqillikning 
dastlabki yillaridayoq ta‘lim sohasida islohotlarni amalga oshirdi. Bu ta‘lim 
tizimining ilgarigi holatidan butunlay yangi holatga o‗tishini ta‘minladi. Mulk 
sohasidagi islohotlar esa kishilarning mulkka ongli munosabatini shakllantirishga 
zamin tayyorladi. Jamiyatning tarixiy rivojlanishida va tarixiylik tamoyilining 
amal qilishida tarixiy taraqqiyotni bilish yoki bilmaslik muhim ahamiyat kasb 
qiladi. Zero, bilish orqali yangi jamiyatning nazariy asoslari yaratiladi, bilmaslik 
esa ko‗r ko‗rona faoliyat natijasida jamiyatni navbatdagi boshi berk ko‗chaga olib 
kiradi.