Нигинахон шермухамедова

 
 
Aloqalarning tasnifi va xususiyati 
Aloqalarning asosiy turlari 
Aloqalarnnig xususiyatlari 
Materiyaning asosiy turlariga va 
uning harakat shakllariga xos 
bo‗lgan aloqalar 
Materiya 
mavjudligining 
asosiy 
shakllariga xos 
bo‗lgan aloqalar 
Qonun, 
hodisani 
belgilaydigan 
aloqalar 
Qonun, 
hodisani 
belgilamay
di-gan 
aloqalar 
Ijtimoiy
Moddiy-
energetik 
Makonga doir 
Ichki 
Tashqi 
Biologik 
Vaqtga doir 
Muhim 
Ahamiyatsi
z 
Kimyoviy
Strukturaviy 
Zaruriy 
Tasodifiy 
Fizik 
Informatsion 
Genetik 
Barqaror 
Beqaror 
Mexanik 
Sababiy 
Umumiy 
YAkka 
Funksional 
 
Aloqalar quyidagi jihatlar bilan tavsiflanadi. 
Birinchidan, ular ob‘ektiv 
xususiyat kasb etadi, ya‘ni odamlar ongidan qat‘iy nazar, ob‘ektiv qonuniyat 
sifatida mavjud bo‗ladi. 
Ikkinchidan, aloqalar universaldir, chunki hamma joyda va har doim, barcha 
hodisalarda, barcha darajalar va bosqichlarda namoyon bo‗ladi.
Uchinchidan, o‗zaro aloqa o‗zining mohiyati va tabiatiga ko‗ra serqirradir, 
zero har bir predmet, har qanday hodisa boshqa hodisalar bilan minglab rishtalar 
vositasida bog‗lanadi, bu aloqa moddiy va ma‘naviy dunyo hodisa va jarayonlari 
o‗rtasidagi munosabatlarning oxiri ko‗rinmaydigan tarmog‗i bilan tavsiflanadi. 
To‗rtinchidan, real aloqalar o‗z xususiyati, chuqurlik va murakkablik 
darajasi, namoyon bo‗lish shakllariga ko‗ra cheksiz darajada rang-barangdir. 
Dialektika 
borliqning 
rang-barang 
aloqalarini 
tahlil 
qilishga 
nisbatan 
differensiatsiyalashgan yondashuvni nazarda tutadi. Bunda u quyidagi aloqalarni 
farqlaydi: 
- materiyaning asosiy turlariga va uning harakat shakllariga xos bo‗lgan 
aloqalar (mexanik, fizik, kimyoviy, biologik, ijtimoiy bog‗lanishlar); 

---

362 
- materiya mavjudligining asosiy shakllariga xos bo‗lgan aloqalar (makonga 
doir, vaqtga doir, strukturaviy, genetik, sababiy, funksional bog‗lanishlar).
Ammo aloqalarning ko‗p sonli konkret shakllari orasida dialektikani 
borliqning barcha hodisalari va jarayonlarida namoyon bo‗luvchi o‗ziga xos 
aloqalar (bog‗lanishlar xususiyati) qiziqtiradi. 
Aloqalarning bunday shakllari 
qatoriga ichki va tashqi aloqalar; muhim va ahamiyatsiz aloqalar; zaruriy va 
tasodifiy aloqalar; barqaror va beqaror aloqalar; umumiy va yakka aloqalar 
kiradi.
Rivojlanishda bu aloqalarning roli bir xil emas: ularning ayrimlari 
yordamida predmet o‗z tabiatini ro‗yobga chiqaradi, ya‘ni ular bosh rolni o‗ynaydi, 
boshqa aloqalar esa ikkinchi darajali ahamiyat kasb etadi. SHunga muvofiq 
«qonun aloqa demak» degan ibora paydo bo‗lgan. Bu to‗g‗rimi? To‗g‗ri, agar 
qonun – bu har qanaqangi aloqa emas, deb qo‗shimcha qilinsa. Qanday aloqa 
qonun hisoblanadi? Qonun deb, bir qancha zaruriy belgilarga ega bo‗lgan o‗zaro 
aloqaga aytiladi. 
- A