Нигинахон шермухамедова

Ong haqidagi tasavvurlarning rivojlanishi.
YAngi davrda ong haqidagi 
tasavvurlar ancha kengaydi. R.Dekart (1596-1650) ongni tafakkur bilan 
tenglashtirib, uni umumiyroq tusdagi «ruhiyat» tushunchasidan ajratdi va ongni 
mustaqil, erkin fikrlovchi substansiya deb hisoblab, yonma-yon joylashgan boshqa 
– ko‗lamli, fikrlamaydigan, moddiy substansiyaga qarshi qo‗ydi. Dualizm deb 
nomlangan mazkur falsafiy yondashuv keyinchalik ongning tabiatini tushunishga 
nisbatan ikki qarama-qarshi yondashuv yuzaga kelishiga zamin hozirladi. 
SHulardan biri ruhiyni jismoniyga (Gobs); ma‘naviyni – moddiyga bog‗lash bilan 
tavsiflanadi. Ikkinchi yondashuv sub‘ektiv (Berkli, YUm, Fixte, Max va 
boshqalar) va ob‘ektiv (Platon, Foma Akvinskiy, Gegel) idealizm bilan bog‗liq 
bo‗lib, moddiy va jismoniy narsalar va hodisalarni ikkilamchi, ideal, ma‘naviy, 
ruhiy narsalar va hodisalar mahsuli deb tushunishi bilan ajralib turadi.
Ikkala yondashuv ham nemis klassik falsafasida faol rivojlantirildi. Masalan, 
Gegel individual ongga butun rivojlanish negizi sanalgan mutlaq g‗oyaning 
pirovard shakllaridan biri sifatida yondashdi. Bu erda ong tarixan belgilangan faol 
asos sifatida tushuniladi. Mazkur asosda uning tuzilishi darajalari, xususan, hissiy, 
mantiqiy, individual va ijtimoiy darajalar farqlanadi.
Byuxner, Foxt, Moleshott kabi faylasuflar ongga «vulgar materializm» 
nuqtai nazaridan yondashadi. Bu yondashuvga ko‗ra ong sof moddiy jarayon 
sifatida talqin qilinar, uning mazmuni esa inson eydigan oziq-ovqat 
mahsulotlarining kimyoviy tarkibi bilan bog‗lanar edi. Ular jigardan safro 
ajralganidek, aqldan fikr ajraladi, deb hisoblagan.
Tabiatshunoslikning rivojlanishi, ayniqsa neyrofiziologiya, biologiya, 
eksperimental psixologiya sohasida qo‗lga kiritilgan yutuqlar so‗nggi yillarda 
bizning ong tabiati haqidagi tasavvurlarimizni sezilarli darajada kengaytirdi. 

---

293 
SHunga qaramay, sun‘iy intellekt yaratish borasidagi ishlar, «fikrlovchi 
mashinalar»ning paydo bo‗lishi va «axborot portlashi» va kompyuter inqilobining 
boshqa natijalari, xususan shaxmat o‗yinida hatto jahon chempionlarini ham 
yutishga qodir superkompyuterlarning yaratilishi inson ongining mohiyati va 
imkoniyatlari haqidagi masala yangidan qo‗yilishiga sabab bo‗ldi. SHunday qilib, 
avvalgi savollarga javob olish barobarida yangi muammolar ham paydo bo‗ldi. 
Biroq ular ong muammosini echishga nisbatan har xil, ba‘zan bir-birini istisno 
etuvchi nuqtai nazarlar va falsafiy yondashuvlar sonini aslo kamaytirgani yo‗q.