Нигинахон шермухамедова

A
va oqibat 
V
o‗rtasidagi aloqa bo‗lib, unda birinchi hodisa ikkinchi 
hodisani yaratadi, vujudga keltiradi: 
A

V
. 
Elementar sababiy aloqa quyidagi jihatlar bilan tavsiflanadi.

Vaqtda oldinma-ketinlik:
sabab oqibatdan oldin keladi. SHuni qayd 
etish lozimki, bu sababiy aloqaning zaruriy, lekin etarli bo‗lmagan sharti. Agar 
biron-bir voqea boshqa voqeadan keyin yuz bersa, bundan mazkur boshqa voqea 
uning sababi bo‗lib xizmat qiladi, degan xulosa kelib chiqmaydi. «Bundan keyin – 
demak buning natijasida» degan tamoyilga ko‗ra mulohaza yuritish mantiqiy 
xatodir. Aksariyat bid‘atlar zamirida ayni shunday xato yotadi.

Uzluksizlik:
sabab va oqibat o‗rtasida vaqtga yoki makonga doir tafovut 
bo‗lishi mumkin emas, bir narsadan boshqa narsaga o‗tish ularning o‗rtasidagi 
makon va vaqt oralig‗ini biron-bir «bo‗shliq»siz to‗ldiruvchi jarayondir.

Nosimmetriklik: 
sababiy aloqani orqaga qaytarib bo‗lmaydi, ya‘ni agar 
A V
ning sababi bo‗lsa, 
V A
ning sababi bo‗lishi mumkin emas.

Turg‗unlik: 
ayni bir sabab ayni bir sharoitda ayni bir oqibatni keltirib 
chiqaradi. Bu 
tabiatning bir xilligi tamoyilidir
. U tabiat hech qachon 
«aldamasligi»ni anglatadi: agar biron-bir sabab bir marta muayyan oqibatni keltirib 
1
Қаранг: Юм Д. Соч.: в 2 т. – М.: 1965-1966. Т. 2. –С. 44-46.

---

503 
chiqargan bo‗lsa, u mazkur oqibatni har doim keltirib chiqaradi (agar bu oqibat yuz 
bergan bo‗lmasa, ayni hol sharoitlar o‗zgargani bilan izohlanadi). Tabiatning bir 
xilligi tamoyili ulkan amaliy ahamiyat kasb etadi, chunki voqealarni bashorat 
qilish va ularni boshqarish imkonini beradi.