Нигинахон шермухамедова

Bahona va shart.
Sababiy aloqalarni "bahona" va "shart-sharoit" singari 
tushunchalar bilan almashtirish mumkin emas. Masalan, sabab doim voqea, 
hodisalarga xos hamda ular o‗rtasidagi bevosita, ichki munosabatlarni bildiradi. 
Bahona esa sababga nisbatan tashqi turtki, xolos. Sababning voqelikka aylanishi 
muayyan oqibatning kelib chiqishi uchun ikkinchi darajali ta‘sir ko‗rsatuvchi 
bo‗ladi. Masalan, birinchi jahon urushi boshlanib ketishiga gersog Ferdinandning 
o‗ldirilishi bahona bo‗lgan. Urushning kelib chiqishiga haqiqiy sabab aslida 
muayyan davlatlar o‗rtasidagi raqobatning keskinlashganligi hamda bo‗lingan 
dunyoni qaytadan bo‗lib olishga qaratilgan siyosatning yuritilishi edi. Іar bir sabab 
muayyan oqibatni keltirib chiqarishi uchun, albatta, ma‘lum shart-sharoit zarur 
bo‗ladi. Lekin, shart-sharoit oqibatning sababini anglatmaydi. SHart-sharoit — 
muayyan oqibat tug‗ilishiga ta‘sir ko‗rsatuvchi holat bo‗lib, sababning oqibatga 
aylanishida o‗ziga xos rol o‗ynaydi. Sababsiz yolg‗iz shart-sharoitning o‗zi 
oqibatni keltirib chiqarmaydi. 
Sabab, bahona va shartni farqlash lozim. Bahonani sub‘ektiv sabablar 
qatoriga kiritish mumkin. Bunda voqea yoki sherikning harakati o‗zining, odatda, 
noto‗g‗ri javob harakatlarini oqlash maqsadida talqin qilinadi va baholanadi. 
SHartlar – amaldagi yoki ehtimol tutilgan sababning mavjudlik muhitini tashkil 
etadigan ichki omillar va tashqi munosabatlar majmuidir. Sinergetika muhitga 
yagona negiz, bo‗lg‗usi tuzilmaning rang-barang shakllari manbai, rivojlanishning 
turli yo‗llari uchun maydon sifatida qaraydi. Sabab-oqibat munosabatlari tizimida 
shartlarning amaldagi ahamiyatini tushunish uchun quyidagi misolni ko‗rib 
chiqamiz. Fuqaro A. xotini suzishni bilmasligidan xabardor bo‗lgani holda, undan 
qutulish uchun uni dengiz bo‗ylab sayohatga yuboradi. Oqibatda xotini suvga 
cho‗kib o‗ladi. Erning harakatlari xotin o‗limining sababi hisoblanadimi? Bu misol 
shartlar o‗z holicha oqibat sababi bo‗la olmasligini, lekin sababning amalga 
oshishiga ko‗maklashadigan yoki monelik qiladigan omil hisoblanishini ko‗rsatadi.