Нигинахон шермухамедова

OB‘EKT
Hodisa
Mohiyat
SAYYORALARNING 
OSMON 
BO‗YLAB 
SILJISHI 
Bobil kohinlari, miloddan avvalgi II ming 
yillikning boshi

HODISA 

SAYYORALARNING QUYOSH ATROFIDAGI 
HARAKATI 
Kopernik, XVI asr o‗rtalari 

1-tartibdagi 
MOHIYAT 

SAYYORALARNING 
ELLIPSSIMON 
ORBITALARI 
Kepler, XVII asr boshi 

2-tartibdagi 
MOHIYAT 

BUTUN OLAM TORTISHISHI 
Nyuton, XVII asr oxiri 

3-tartibdagi 
MOHIYAT 

MAKON-VAqTNINGqIYSHAYISHI 
Eynshteyn, XX asr boshi 

4-tartibdagi 
MOHIYAT 

? 

? 

---

489 
Sayyoralar harakati - qadimdayoq kuzatilgan hodisa, uning mohiyati esa 
ilmiy nazariyalar asosida yoritiladi, bunda har bir keyingi nazariya bu harakatni 
belgilovchi yanada chuqurroq qonunlar, sabablar va kuchlarni yoritadi. Fanning 
navbatdagi («5-tartibdagi mohiyat» sari) qadami qanday bo‗ladi – hozircha ma‘lum 
emas.
Hodisaning atributlari: narsa va jarayon. 
Hodisani bilish jarayonida 
tug‗iladigan dastlabki savollar – «nima?», «qaerda?» va «qachon?». SHunday 
qilib, hodisa avval-boshdanoq makon va vaqt mezonlariga muvofiqa 
tavsiflanadigan, ya‘ni makonda va vaqtda mavjud bo‗lgan narsa sifatida tasavvur 
qilinadi.
Har qanday hodisa narsa ham, jarayon hamdir. Mohiyatsiz hodisalar mavjud 
bo‗lmaganidek, o‗zlarida yuz berayotgan jarayonlarsiz narsalar ham mavjud emas. 
Ammo bilish jarayonida yana yakkaning «ikkilanishi» yuz beradi. Uning ayrim 
qismlarini bilish mumkin bo‗lsin (chizmaga qarang).
 
HODISA 
Narsa 
Jarayon 
Narsa deganda ko‗pincha moddiy jism tushuniladi. Ammo bu erda «narsa» 
tushunchasi kengroq mazmun kasb etadi va makonda muayyan (geometrik) shakl-
shamoyilga ega bo‗lgan har qanday turg‗un moddiy tuzilmani anglatadi. Bu, 
masalan, kamalak, yorug‗lik to‗lqini, elementar zarra, yulduzning gravitatsiya 
maydoni va hokazolar bo‗lishi mumkin.
Narsaning makonda mavjudligi haqida tasavvur hosil qilish uchun, 
birinchidan, uning makondagi chegaralarini (hech bo‗lmasa taxminan); 
ikkinchidan, uning ko‗lamini, makonda egallagan o‗rnining hajmini; uchinchidan, 
uning boshqa narsalarga nisbatan holatini («o‗ngda», «yuqorida», «ichda» va h.k.) 
aniqlash talab etiladi.
Xuddi shuningdek jarayonning vaqtda mavjudligini tavsiflash, birinchidan, 
uning vaqtdagi chegaralarini, ikkinchidan, uning davomliligini, uchinchidan, uning 
boshqa jarayonlarga nisbatan holatini, ularning ketma-ketligida bu jarayonning 
o‗rnini («ilgari», «keyin», «bir vaqtda») aniqlashni nazarda tutadi.