Нигинахон шермухамедова

yakkalikdir
. Mohiyat esa turli vaqtda va turli 
joylarda mavjud bo‗lgan hodisalarda bir xil bo‗lgan 
umumiylikdir
. Turli hodisalar 
to‗plami ayni bir mohiyatga ega bo‗lishi mumkin.
YAkka va umumiyning o‗zaro nisbati nominalizm va realizm o‗rtasida ko‗p 
asrlik bahs predmeti hisoblanadi.
Nominalizm (lot. 
nomen
– nom) nuqtai nazari: amalda yakka narsalargina 
mavjud, umumiylik esa amalda mavjud emas. Narsalarning ayrim to‗plami uchun 
faqat ularga berilgan nom (so‗z) umumiy bo‗lishi mumkin, ya‘ni umumiylik 
bizning fikrimizdagina mavjud.
Realizm nuqtai nazari: yakka narsalar («bu stul», «bu uchburchak») bilan bir 
qatorda ayrim umumiy mohiyatlar («umuman stul», «umuman uchburchak») ham 
amalda mavjud; ya‘ni umumiy tushunchalar (universaliyalar) – bu amalda «o‗z 
holicha» mavjud bo‗lgan alohida predmetlar.
Nominalistlar va realistlar o‗rtasidagi bahsning echimi hodisa (ya‘ni 
yakkalik) va mohiyat (ya‘ni umumiylik)ning 
birligi 
haqidagi tasavvurdan kelib 
chiqadi. YAkka narsalar ham, umumiy narsalar ham amalda mavjud (bu erda 
realistlar ma‘lum ma‘noda haq). Ammo yakka narsadan sirtda, undan alohida 

---

488 
holda biron-bir umumiy mohiyat amalda mavjud emas (bu ma‘noda 
nominalistlarning gapida ham jon bor). Umumiylik (mohiyat) yakkalik (hodisa)da 
mavjud bo‗ladi va u bilan uzviydir.
Hodisa o‗zgaruvchan va beqarordir; u ko‗p sonli rang-barang jihatlar va 
xususiyatlardan iborat bo‗lib, ular hodisaning mohiyati bilangina emas, balki uning 
mavjudlik sharoiti bilan ham belgilanadi. Mohiyat esa, aksincha, barqaror va 
o‗zgarmasdir; u sharoitga qarab turlicha namoyon bo‗lgan holda, ayni vaqtda 
o‗zgarishsiz qolishi mumkin. Hodisa to‗laligicha o‗z mohiyati bilan belgilanmaydi, 
u hamisha o‗z mohiyatidan «boyroq».
Mohiyat hodisalar «yuzasida» yotmaydi, unga etguncha ancha zahmat 
chekish talab etiladi. Borliqni bilish jarayonida odatda avval hodisalar kuzatiladi, 
so‗ngra mazkur ma‘lumotlar ustida mulohaza yuritish yo‗li bilan ularning mohiyati 
aniqlanadi. Ammo bu mohiyat ham o‗zini asoslash va tushuntirishni talab qiladi. 
SHu sababli inson tafakkuri yanada ilgariroq, yanada chuqurroq mohiyati sari 
harakatlanadi va h.k.
Fan tarixida osmonda kuzatilayotgan hodisalarning mohiyatiga berilgan izoh 
qay darajada chuqurlashib borganini misol tariqasida ko‗rib chiqamiz (chizmaga 
qarang).
SHunday 
qilib, 
bilish 
jarayonida 
ob‘ekt hodisa va mohiyatga 
«ikkilanadiUnda bu ikki qarama-qarshi tomondan boshqa hech narsa mavjud emas. 
Ammo ularning har biri «rang-baranglikning birligi» (mazmun jihatidan ob‘ektdan 
«qashshoqroq» bo‗lsa ham) va, o‗z navbatida, alohida tahlil qilinishi mumkin.