Нигинахон шермухамедова

Miqdor o‗zgarishlarining sifat o‗zgarishlariga o‗tishi qonuni. 
Hodisalarga makon-vaqt mezoni nuqtai nazaridan tavsif berish jarayonida 
«qaerda?» va «qachon?» savollari birinchi o‗ringa chiqadi. Ularni bilishga nisbatan 
boshqa bir yondashuv «nima?» savoli bilan bog‗liq. Ma‘lum joyda va ma‘lum 
vaqtda mavjud bo‗lgan mazkur hodisa nimadan iborat? U qanday xossalar bilan 
tavsiflanadi? Boshqa hodisalardan uning farqi nimada va qay jihatdan ularga 
o‗xshash? Bunday savollarga javob hodisalarni sifat va miqdor
 
jihatidan tavsiflash 
orqali beriladi. Mazkur tavsif predmeti sifat va miqdor kategoriyalari bilan 
ifodalanadi. Eng sinchkov tahlil ham hodisada sifat yoki miqdor jihatidan 
tavsiflash mumkin bo‗lmagan narsani aniqlash imkonini bermaydi. Binobarin, sifat 
va miqdor – hodisaning qoldiqsiz «parchalanuvchi» ikki tomonidir. 
HODISA
Sifat
 
Miqdor
 
Avval hodisalar (narsalar va jarayonlar)ning sifat tomonini, so„ngra 
ularning miqdor tomonini ko„rib chiqamiz. 
Narsani sifat jihatidan tavsiflash – avvalo uning xossalarini ko„rsatish 
demak. Ammo turli sharoitda narsalarda turli xossalar aniqlanadi.
Masalan, shakar suvda erish xossasiga ega. Ammo bu faqat shakar suvga 
tushganda yuz beradi. Toki u shakar idishda ekan, mazkur xossa biron-bir tarzda 
namoyon bo‗lmaydi. U faqat potensial mavjud bo‗ladi.
Narsada mazkur sharoitda namoyon bo‗lmaydigan, lekin boshqa 
sharoitda namoyon bo‗lishi mumkin bo‗lgan xossalar dispozitsional (lot. 
dispositio
– joylashuv) xossalar deb ataladi
. Har qanday narsa ko‗p sonli 
xossalarga ega bo‗ladi. Bu xossalarning ayrimlari mazkur sharoitda namoyon 
bo‗ladi, ayrimlari esa faqat potensial, dispozitsional holatda bo‗ladi. Dispozitsional 
xossalar namoyon bo‗lmasa-da, lekin muttasil saqlanib qolsa, demak, narsada 
muayyan barqaror asos, narsa xossalarining doimiy manbai – ularning substrati 
mavjud. 
Narsaning tarkibi, uning «tuzilishi» ana shunday substrat hisoblanadi. 
Masalan, shakar xossalarining manbai bo‗lib xizmat qiluvchi substrat – uning 
kimyoviy tarkibi; jonli organizmlarda irsiyat substrati – genlar; shaxs ruhiy 
xossalarining fiziologik substrati – nerv sistemasi va sh.k.
SHunday qilib, narsaning sifati, birinchidan, uning xossalari bilan va 
ikkinchidan, uning substrati bilan belgilanadi (rasmga qarang)