Нигинахон шермухамедова

Ongning funksiyalari.
Ong funksiyalari haqida gap borganda, tahlil 
murakkab yaxlitlik – ong kishilik jamiyatining hayot faoliyatida bajaruvchi rolni 
aniqlashga qaratiladi.
Ongning aks ettirish funksiyasi
 
voqelikni umumiy tarzda, izchil va nisbiy 
aks ettirishni nazarda tutadi.
Bu insonning voqelik haqida va uning o„zi haqida 
bilimlar olishdir.
Bilish faoliyati sifatida anglash jarayoni hissiy, obrazli bilishdan 
boshlanadi va mavxum fikrlash sari yuksaladi. Hissiy (empirik) bilish bosqichida 
rang-barang ashyoviy material to‗planadi va keyinchalik u mavxum fikrlash yo‗li 
bilan umumlashtiriladi. SHu tariqa ong eng muhim hodisalarning mohiyatini 
anglaydi va ular bo‗ysunuvchi ob‘ektiv qonuniyatlarni aniqlaydi. 
Aks ettirish 
funksiyasi birinchi darajali ahamiyat kasb etadi
, undan qolgan barcha funksiyalar 

---

302 
kelib chiqadi. Mazkur funksiya faol, evristik xususiyat kasb etadi, ya‘ni ong 
voqelikni ildamroq aks ettirish xususiyati bilan tavsiflanadi. 
Ong dunyoni aks ettirish bilan bir qatorda uni yaratadi ham degan mashhur 
tezis ongning o„zgartirish funksiyasini o„zida ifodalaydi.
Tafakkur va ongning 
rivojlanish jarayoni o‗ziga eng muhim va yaqin asosni tabiatda emas, balki tabiat 
va voqelikni o‗zgartirishda topadi. Ongning o‗zgartirish funksiyasi turli darajada 
modallik bilan ajralib turadi. U konstruktiv xususiyat kasb etishi va yangicha 
mazmunni maqsadga muvofiq tarzda yaratish bilan bog‗liq bo‗lishi; intuitiv ma‘no 
hosil qilishni nazarda tutuvchi stixiyali-spontan xususiyat kasb etishi; qabul 
qilingan andozalar va qadriyatlar bilan muvofiq keladigan fikrlar va mo‗ljallarni 
nazarda tutuvchi normativ xususiyatga ega bo‗lishi mumkin.
Moslashuv funksiyasi ongning eng muhim funksiyalaridan biri hisoblanadi. 
U tartibga solish – hayot faoliyati me‟yorlariga muvofiq bo„lgan qarorlar qabul 
qilishni, shuningdek ichki va tashqi nisbiy mezonlarni sinxronlashtirish orqali o„z-
o„zini boshqarishni o„z ichiga oladi. 
O‗z-o‗zini boshqarish o‗z xulq-atvori 
motivlarini tahlil qilishni, qo‗yilgan maqsadlarga erishishning eng oqilona yo‗lini 
tanlashni nazarda tutadi. 
Jamg„arish funksiyasining mohiyati shu bilan belgilanadiki, bevosita, 
shaxsiy tajribadan olingan bilimlargina emas, balki zamondoshlar yoki 
o„tmishdoshlardan olingan bilimlar ham inson xotirasida jamlanadi
. Bu bilimlar 
zaruriyatga qarab aktuallashtiriladi, tiklanadi va ongning boshqa funksiyalarini 
amalga oshirish vositasi bo‗lib xizmat qiladi. Inson xotirasi qancha boy bo‗lsa, u 
optimal qaror qabul qilishi shuncha oson bo‗ladi.
Ongning aksiologik funksiyasi (baholash funksiyasi)da inson tashqi dunyo 
haqida ma‟lumotlar olish bilan bir vaqtda ularni o„z ehtiyojlari va manfaatlari 
nuqtai nazaridan baholaydi
. Ong, bir tomondan, ob‘ektiv aks ettirish shakli, inson 
mayllari va manfaatlariga bog‗liq bo‗lmagan voqelikni bilish shakli hisoblanadi. 
Bilimlar olish, ob‘ektiv haqiqatning tagiga etish, bilish faoliyati sifatidagi anglash 
jarayonining natijasi va maqsadiga aylanadi. Boshqa tomondan, ong voqelikka 
sub‘ektiv munosabat ko‗rinishlarini, uni baholash, o‗z bilimini va o‗zini anglab 
etishni ham o‗z ichiga oladi. Dunyoga qadriyat sifatida qarashning natijasi va 
maqsadi borliqni, dunyoning inson mayllari va ehtiyojlariga muvofiqlik darajasini, 
o‗z hayotining mazmunini anglab etish hisoblanadi. Tafakkur, bilish faoliyati 
asosan bilimni aniq ifodalash, mantiqiy sxemalarga rioya etish, ular bilan ish 
ko‗rishnigina talab qilsa, dunyoga qadriyat sifatida yondashish va uni anglab etish 
esa shaxsiy kuch-g‗ayrat, o‗y-mulohazalar va haqiqatni teran idrok etishni talab 
qiladi.