Нигинахон шермухамедова

O‗rta asrlar g‗arb va sharq falsafasida
«haqiqiy borliq - «Xudoning 
borlig„i» va «haqiqiy bo„lmagan» - Xudo yaratgan borliq farqlanadi.
O‗rta 
asrlarda borliqning oliy asosi Xudodir, degan g‗oya ilgari suriladi. Barcha 
barkamolliklar yig‗indisi sifatida Xudo mavjudlik xususiyatiga ham egadir, chunki 
mavjud bo‗lmagan mavjudot nomukammaldir. Binobarin, hamma narsaning 
mavjudligi Xudoda mujassamdir. Xudo borligi to‗g‗risidagi ontologik dalilning 
shiorlaridan biri ana shundan iboratdir. Unga ko‗ra, butun dunyoni bir joyga 
bo‗ysunish, quyi va oliyning subordinatsiyasiga asoslangan ierarxik tuzilmalar 
qamrab olgan. Bunda inson ruhi va ilohiy asosning o‗zaro ta‘siri masalasi bosh 
muammoga aylanadi.
Foma Akvinskiy
ontologiyasida borliq ham ehtimol tutilgan, ham amalda 
mavjud deb qaraladi. Borliq - ayrim narsalarning mavjudligi, ya‘ni substansiyadir. 
Foma Akvinskiy 
imkoniyat
va 
voqelik
kabi kategoriyalar bilan bir qatorda 
materiya
va 
shakl 
kategoriyalarini ilmiy muomalaga kiritadi. Bunda materiya imkoniyat 
sifatida, shakl esa – voqelik sifatida qaraladi.
Foma Akvinskiy Aristotelning shakl va materiya haqidagi asosiy 
g‗oyalaridan foydalanib, din haqidagi ta‘limotni ularga to‗la bo‗ysundiradi. 
Materiya shaklsiz mavjud bo‗lmaydi, shakl esa oliy shaklga yoki «shakllarning 
shakli» - Xudoga bog‗liqdir. Xudo esa sof ma‘naviy mavjudot. SHaklning 
materiya bilan birikuvi moddiy dunyo uchungina zarur. Bunda materiya 
(Aristoteldagi kabi) passivdir. Unga shakl faol tus beradi. Foma Akvinskiy «ilohiy 
borliq», hamonki u o‗z-o‗zidan ravshan narsa emas ekan, tafakkurimiz anglashga 
qodir bo‗lgan narsalar orqali isbotlanishi lozim. U Xudo borligining hozirgi zamon 
katolik cherkovi ham foydalanuvchi o‗z dalil-isbotini taklif qiladi. Demak, o‗rta 
asrlarning borliq muammosi teotsentrik xususiyatga ega.