Neftgaz geologiyasi va geokimyosi

NEFT VA GAZ KONLARI

1. 
   Nef g va gaz konlarining tasnifi
   

Yakka mahalliy (lokalnыy) maydonda joylashgan, neft va gaz uyumlari (zalej) majmuining tuplangan joyi neft va gaz koni deb ataladi. I.M.Gubkinning tasnifini garaqqiy qildirib, A.A.Bakirov nefg _gʻva gaz mahalliy toʻplamining beshta sinfini ajratadi (25-jadval).
25-jadval.
Neft va gaz konlarini tasnifi.
Konlar guruhi va guruxchasi.
Sodda va buzilmagan aptiklinach va qubbalarda joy­lashgan konlar guruxi;
Ayrim stratigrafik bulinmalar buyicha tuzilmali yuzalari bir-biriga nisbatan nomupofik antiklinal va kubbalarga joylashgan konlar guruxi:
ayrim litologik-stratigrafik bulinmalar buyicha kubbali bir-biriga nisbatan biroz surilgan tizil- malarga joylashgan konlar 1uruhchasi;

• 
  ayrim tuzilmali kavatlarning tuzilishi bir-biriga nisbatan deyarli uzgacha tuzilmalarga joylashgan konlar 1uruhchasi;
  

tuzilmali buzilishlar bilan murakkablashgan aiti- klinal va kubbalarga joylashgan konlar lypyxn;
Tuzli tektonika bilan murakkablashgan antiklinal va gumbazlarga joylashgan konlar guruxi;
Diaperizm va balchikdi vulqonizm bilan murakkab­lashgan antiklinal va kubbalarga joylashgan konlar iypyx.ii.

• 
  ochiq balchiq vulqoni yeki ochik diaperlarga joy lashgan konlar guruhchasi;
  
• 
  snik balchik vulqoii yopiq diansrga joylashgan kon char guruxchasi;
  

Vulqonlar bilan murakkablashgan antiklinal va qubblaraga joylashgan konlar guruxi;

• 
  kiyaliklarga joylashgan konlar guruxchasi;
  
• 
  si pklinaz i lap 1 a j o y l a shgan k o 1 shar gurux ch as i;
  

Yakka rif massivlariga joylashgan konlar lypyxn;

	Rif mayesivlarinipg majmuasiga joylashgai konlar guruhi;
Litologik	Kollektor - qatlamlarni qiyikdangan yoki nokol- lektorlar bilap almashish maydonlariga joylashgai konlar guruhi; - kollektor qatlamipi tabaqalar kutarilishi go­monila qiyikdapish maydonlariga joylashgai kon­lar [uruhchasi; kollektorlarni nokollektorlar bilan tashishi maydonlariga joylashgai konlar guruhchasi; asfalt bilan berkitilgan konlar guruhchasi; Qadimgi deigiz qirgʻokdariniig kum uyumlariga joylashgai konlar guruhi; qadimgi dare uzanlarining kum uyumlariga joy- lashgan konlar guruhchasi; qadimgi kirgoqning qumtepa (barxan)lariga joy- lashgap konlar 1uruhchasi; Gil qatlamlarining orasida uyasimon yoggan kollek- torlarga joylashgai konlar guruhi.
Strigi gra­fi k	Angiklipal va qubbalardagi stratigrafik nomuvo- fikdik maydonlariga joylashgai konlar guruhi; Qiyikdardagi stratigrafik nomuvofikdik maydon­lariga joylashgai konlar guruhi; Qadimgi dunglnklariiig yemirilgan yuzlariii stra­tigrafik nomuvofiq spilgan maydonlariga joylash­gai konlar guruhi;
Litologik- S gratshra- fik	Kollekgor-qatlamlar qiyiklangan qismiiing smi- rilib yuvilgan yuzasiii utkazmovchi ssh yogqizikdar bilan stratigrafik nomuvofiq yopilgan maydonlari­ga joylashgai konlar guruhi

1. 
   Tuzilmali tur sinfining konlari. Uglevodorod konlarining bu sinfini vujudga kelishi tuzilmali shakl- lar bilan bogʻliq. Neftgaz uyumlarining toʻplanishi uchuy gurli yullar bilan paydo boʻlgai yakka tuzilma, oʻlkaviy qiyaliklarni murakkablashtiriuvchi tuzilmalar, hamda aniq bir sharoitda neft v gaz uyumlarini tusib qoluvchi (dizʼ- yunktiv) uzilmali buzilishlar qopqon (lovushka) boʻlishi mumkin.
   
2. 
   Litologik tur sinfining konlari bunda uglevodo­rod konlarining vujudga kelishi litologik omillarga
   

bogʻliq. Nsftgaz uyumlari tuplovchi qopqon qatlamlarning xususiyatlari, ularni tashkil qiluvchi kollektor yotqizilishi va ikkilamchi uzgarishn bilan anikdanadi.

3. 
   Rifogen tur sinfining konlari. Uglevodorod konlarining hosil bulishida rif tuzilmalari katta ahamiyatga ega. Ularning uyumlari hosil bulishi uchun qopqon bulib rif massivlari xizmat qiladi.
   
4. 
   Stratigrafik tur sinfining konlari. Uglevodo­rod konlarining hosil bulishi qisman yuvilib keggan kol- lektorlarni, neftgaz utkazmovchi yoshroq qatlam larping stratigrafik nomuvofik, yotish omillariga bogʻliq. Nsftgaz tuplanishi uchun qopqonlar boʻlib, kollektorlar ping yuvi­lib kstgan va usgini neftgaz utkazmovchi yosh qatlamlar yop- gan joylar xizmat qiladi.
   
5. 
   Aralash sinfning konlari. Uglevodorod konlar- ning hosil bulishida tuzilmali, litologik, stratigrafik yoki boshqa omillarning qisman birligi sabab buladi.
   

Shunday qilib, nefz va gaz uyumlarining har xil qopqonlar bilan bogʻliq bulishiga qarab, neft va gaz kon- parining tuzilmali, rifogen, litologik, stratigrafik va aralash sinflarga ajratiladi. Har bir sinflar guruh va guruhchalar ajratiladi.
Neft va gaz konlarining tuzilmali sinfi.
Bu sinf olti guruhga bulinadi: Sodda va buzilmagan antiklinal hamda kubbalarda joylashgan konlar. Bu guruh konlarning hosil bulishi uchun buzilmagan va ayrim stra- gig rafik qatlamlarning tuzilmali yuzalari bir-biriga mu- vofiq angiklinallar va kubbalar qopqon bulib xizmat qiladi. Bunda har bir kon mustaqil suv-neft chegaralariga ega bulib, bir ggecha uyumlardan iborat. Bunta misollar MDH, AQSH, Kanada, Yaqin va Oʻrga Sharq, Osiyoning Janu- biy-Sharqiy qismi, Afrika platformasi va boshqa par uchun ham hosdir.
Neftgazli ayrim stratigrafik bulinmalarning tu­zilmali yuzalari bir-biriga nisbatan nomuvofik, bulgan antiklinal va kubbalarga joylashgan konlar. Bu gurux kon­larining hosil bulishi uchun ayrim stratigfik bulinma larning yuzasi bir-biriga nisbatan nomuvofik, yotgan anti- klinallar va qubbalar qopqonlar bulib xizmat qiladi. Shunday konlar burmachan, utish va platforma viloyatlarda uchraydi. Bu guruh ichida: 1) ayrim litologik-stratigrafik bulinmalarning gumbaz qismi bir-biriga nisbatan bir oz siljigan tuzilmalar; 2) ayrim tuzilmali qavatlari deyarli uzgacha tuzilgan burmalar bilan bogʻliq konlar ajratiladi. Birinchi guruhcha uchun Samara viloyatining Strelniy Ovrag va Jigulev neft konlari misol bula oladi. (25-rasm). Yk- kinchi guruhcha uchun Mesopotamiya togʻlararo botikdigi dagi Eronning Janubiy-Gʻarbiy va Shimoliy Iroqning koʻpgina konlari misol bula oladi. Bunday kon Krasnodarning Zib- za maydonida ochilgan.
Uzilmali buzilishlar bilan murakkablashgan anti- klinal va qubbalarda joylashgan konlar. Bunday konlar MDH, Yevropa, Lotin va Shimoliy Amerika, Osiyo va Afri­ka mamlakatlarining barcha neftgazli viloyatlarida kuplab uchraydgg. Neft va gaz ugomlari uchun qopqonlik vazifasini uzilmali buzilishlar bilan murakkablashgan antiklinal va qubba kutarilmalar bajaradi. Ular asosan utish va burma­chan hamda qisman platforma viloyatlarda taraqqiy qilganlar. Burmachan viloyatlar uchun Ozarbayjon ning Qorachuqur va Turkmanistonning Qutirtepa konlarini kursatish mumkin. Bu guruhga kiruvchi baʼzi bir konlar surilma bslagg murakkablashgan tuzilmalardan ham uchraydi. Misol uchun Barbiy Ukrainaning Boriskov, Bigkov, Dolina konlarini kursatish mumkin.
Tuz tektonikasi bilan murakkablashgan antiklinal va qubbalarda joylashgan konlar. Bu guruh konlarining hosil bulishi uchugg qoggqonlik vazifasini tuz tektonikasi ggati- jasida paydo bulgan tuzilmalar bajariladi.
Tuz qubbali tuzilmalarga joylashgan neft va gaz konlari MDH, AQSH va Meksikada kuplab uchraydi. Misol uchun Janubiy Emba neftgaz viloyatidagi Makat, Boychunas va Qushchagil, Ruminiyadagi Moreni, AQSHdagi Barbers- Xill, Spindltoi va boshqalarni kursatish mumkin.
Diapirizm yoki balchik, vulkanizm bilan murakkablash­gan antiklinal va kubbalarda joylashgan konlar. Bu guruh konlarining x,osil bulishi uchun qopqonlik urnini diapi- rizm va balchiqli vulkanizmlar taʼsirida paydo bulgap tu- zilmalar bajaradilar. Ular Ozarbayjonda, Taman yarim orolida, Gʻarbiy Turkmanistonda, Ruminiyada va boshqa hududlarda uchraydi. Bu guruh konlar ikki 1uru\chaga ajra- ladi: 1) ochiq balchiq vulqonli; 2) yer yuziga chiqmagan bal- chiq vulqonli. Birinchisiga Ozarbay jondagi Lokbatan (33- rasm). Neftyaniye Kamni va Kirovdag, ikkinchisiga Bibi- Eybat konlari misol bula oladilar.
Diapirizm bilan murakkablashgan tuzilmalar guruhiga kiruvchi konlar orasida: 1) ochik, diapirli (misol uchun Bi- nagadi koni), 2) yopik, diapirli (misol uchun Buzovna kon­lar ajratiladi.
Vulkonogen tuzilishlar bilan murakkablashgan anti- klinal va kubbalarga joylashgan konlar. Bu guruh konlari- ning hosil bulishi uchun qopqon vazifasini vulqo nogen jarayonlari natijasida paydo bulgan burmalar bajaradi­lar. Bunday guruh konlari kamrok, bulsada Meksika, AQSH, va Kubada uchrab turadi. Misol uchun, AQSHning Texas shta- tidagi Litton-Snrings konini kursatish mumkin. Bu yerda neft uyumi serpentinit massivining ustkn nuragan qismida joylashgan.
Oʻlkaviy qiyaliklarda (monoklinal) joylashgan neft va gaz konlari uchun qopqonlar urnini fleksura, antikli- nal burni va uzilmali buzilishlar bajradilar. Sinklinap tuzilmalar bilan bogʻliq neft konlari uning yonbagridagi suvsiz qavatlariga joylashgan buladi. Bunday konlar juda ham uchraydi. Misol uchun, AQSHdagi Appalachi neftgazli ulkasining rayonlarida, yaʼni Kevin-Krik, Bich-Krik, Konli va boshqa joylarida uchraydi.
Rifogen sinfining neft va gaz konlari.
Bu sinf qoʻyidagi ikki guruhga: I) yakka rif massiv- lari; 2) bir necha rif massivlari bilan boglik, bulgan konlarga bulinadi.
Neft va gaz konining hosil bulishi uchun qopqonlik urnini rif massivlari (marjoy kurilmalar) bajaradilar. Rif hosil qiluvchi organizmlar anik, paleogeografik fa- sial va naleotek gonik sharoitlarda taraqqiy qiladi. Rif massivlarini paydo qiluvchi jarayonlar, platforma

hududdari chekka qismining togʻoldi botiqligi bilap tutash mintaqalarida kuproq rivojlanadilar. Sababi kuproq neftgaz toʻplanuvchi mintaqalar shunday viloyatlar bilan bogʻliq. Ularga Uraloldi botiqligida joylashgap Bo shqirdiston Oʻrol yoni neftgazli viloyatlari; Meksidagi Gampiko-Tukspan neftgazli viloyatlar kiradi.
Yakka rif massivi bilan (Stolyarov koni) va bir gu- ruh rif massivlari bilan (Ishimboy koni) bogʻliq konlar- ni kursatish mumkin. Bundan tashqari rifogen sinfga Ka- nadaning Alber botikdigidagi Kanadi-Ledyuk, Kaspiy yoni bogikdigidagi Qorachigʻanoq konlari misol bula oladi. Bunday massivlarning kattaligi 5x2 km.gacha, balandligi 200-300 m.gacha yetadi.
Litologik sinfning neft va gaz konlari.
Bu sinfda bir necha peft va gaz konlarining guruhi ajratiladi.
Kollektor qatlamining kiyiqsimon tugagan yoki utkazuvchan jinslarni oʻtkazmovchi jinslar bilan almashgan maydonlarida joylashgan (litologik tusiq) konlar. Bun- nday konlar kupincha platforma botiqliklarining yonbagʻri va gumbazsimon kutarmalarida, platformaiing chekka bo- tikdarida va togʻlaroldi botiqliklarida uchraydilar. Umu- man ular kupgina neftgazli viloyatlarda, jumladan Kanada (Pembina), AQSHda (Klinton va Xyuston), Venesuela (Bo- livar-Koastap), Shimoliy Kavkaz, Ozarbayjon, Ural-Volga, Timan-Pechora va Gʻarbiy Sibir neftgazli ulkalar hududlarida uchraydi. Misol uchun Ozarbayjondagi Sulutepa neft konini kursatish mumkin.
Dengizning qirgʻoqlaridagi qumgosh tuplamlarida joylashgan konlar. Bu guruh ikki 1uruhchaga bulinadi.

1. 
   Birinchi guruhcha konlarining hosil bulishi uchun qopqonlik urnini qadimgi daryoning uzani va ularning dengizga quyilish joylarida tuplangan kum uyumlari baja- radilar. Bunday konlarining hosil bulishi uchun eng qulay joy qadimgi daryolarning dengizga quiiladigan min- gaqalaridir. Ular Shimoliy Kavkazning Maykop tumanida- gi yirik qiyaligida, Maykop yotqizikdari qatlamlarining kutarilish tomonida, qiyiqsimop yuqolib ketish hududda
   

rida joylashgan. Kiyikdik chegarasi juda ham murakkab ulib. Uping yoy kabi egik kutarilmalariga neft uyumlari tuplangan. Misol uchun Asfaltovaya Gora-Shirokaya Balka- Kura-Setse nefg konlarini kursatish mumkin. Yengsimon ski tasmasimon uyumlar konlari ham uchrab neft va gaz tuplanuvchi qopqonlar, qadimgi daryo uzanlarida hosil bulgan qumlar bilan bogʻliq. Misol uchun Sharqiy Kanzas- dagi-Garnet, Bush-Siti, Sentrvill va boshqa konlarni kursatish mumkin. Bu qum uyumlarining qalinligi 13 dan 25 m.gacha, eni 0,5 dan 2-2,5 km.gacha, uzunligi 3 dan 15-20 km. gach a stadi.

2. 
   Ikkipchi guruhcha konlarining hosil bulishi uchun qopqonlik urnini utmish geologik davr dengizlarining qirgokdarida tuplangan qazilma qumtoshli dung tepalar (barlar) bajaradi. Bunday konlar Saxalinning щimoliy- sharqida ochilgan. Ulardan eng katta qazilma dung tspasi- ning eni 3.6 km., uzunligi 14 km.gacha yetadi.
   

Bunday konlar AQSHning Kanzas va Oklaxoma x,ududlarida, Michigan, Illinoys va Appalacholdi botikdik sarida uchraydi.
Billi qatlamlar orasidagi in kabi qumtosh uyumlari bilan bogʻliq konlarga AQSHning Vayoming shtatidagi Oseydj koni, Ozarbayjondagi Gezdek koni va boshqalar misol buladi.
Stratifafik sinfning konlari.
Bu sinf orasida: 1) yakka antiklinal va qubbalardagi kollektor qatlamlarning; 2) qiyaliklardagi kollektor qatlamlarning; 3) nurashdan qolgan qadimgi qatlamlar qoldigi yuzasining utkazmovchi jinslar bilai stratifafik nomuvofiq yopilib ketgan joylari bilan bogʻliq konlar ajragiladi. Neftgaz uyumining hosil bulishi uchun qopqon lik urnini stratifafik nomuvofikdik ostidagi yakka kutarilma tuzilmali yoki nurashdan qolgan jinslar dunglik lari bajaradi.
Bu sinf konlari kupgina neftgazli viloyatlarda uch­raydi. Misol uchup AQSHdagi Oklaxoma-Siti (48-rasm) ko­ni, Ozarbayjonda, Shimoliy Kavkazda, Emba daryosining
xavzasida, Timan-Pechora ulkasida Yearbiy Sibirda va boshqa joylarda uchraydi.
Litologik-stratigrafik sinfning konlari.
Kupincha litologik va stratigrafik omillarning birgaligida hosil bulgan neft v gaz konlari uchraydi. Shu- ping uchuy ular alohida sinfga ajratiladi. Bunday konlar ga Kaspiy buyi botikdigidagi Kumsoy koni, AQSHdagi Monro ulkasidagi gaz koni misol bula oladi.
8.2. Platforma va geosinklinallar bilan bogʻliq
neft va gaz konlari
Neft va gaz konlari haqidagi tushunchani umumiy max- rajga ksltirish va shular asosida nazariy va amaliy ishlar olib borish muxim ahamiyagga ega bulgan vazifadir. Bu ma­sala bilan mashxur geolog olimlar shugʻullanganlar. Shular- dan I.O.Brod, N.Yu.Usnensskaya, N.V.Vassoyevich, Yu. A.Kosey gin, N.A.Yeremenko va boshqalarni keltirishimiz mumkin.
I.O.Brod 1938-yilda bu masala ustida tadqiqotlar olib borib, neft va gaz koni tushunchasini taxminan kuyidagicha ifodalagan: Nef g va gaz koni deb yagona maydon xududidagi neft va gaz uyumlari majmuasiga aytiladi, ular yagona tuzilma elementiga mansub bulib, ularni izlash, qidirish va qazib chiqarish ishlari x,am birdir.
Keyinchalik N.Yu.Uspenskaya 1969-yilda deyarlik tun­ga yaqin fikrni bayon qiladi. Uning fikricha: neft va gaz koni deb bir maydon xududidagi gidrogeologik tuzilma elementa, litologik yoki stratigrafik xarakteri tutqich hosil qilishni taʼminlovchi neft va gaz uyumlari majmuasi ga aytiladi.
Lekin N.A.Yeremenko neft va gaz konining taʼrifi xususida fikr yuritar ekan unga neft va gaz uyumlarining mexanik yigindisi emas, balki uyumlar hosil bulishi sha- roitini oldindan bashorat qilish imkonini beradigan geo­logik majmua deb qarashni tavsiya etadi. Neft va gaz koni­ning taʼrifini u shunday ifoda etadi.
Neft yoki gaz koni yer bagʻrining muayyan geologik tu- zilishga eta bulgan va uz bagʻrida neft (gaz)lar uyumini saklagan joydir. Bu taʼrifga nafaqat uyumlar majmuasi u yerdagi konlar kosil bulishida ishtirok etgan tog jinslar qatlamlari ham kiradi. Bunda nafaqat neft gaz rezervuar zari, ulardagi kollektorlar va neft gazlarni sakdab qoluvchi qopqoq jinslar ham kiradi. Undan tashqari usha joydagi tog jinslari hosil bulishning geologik tarixiga ham ahamiyat beriladi. Demak shulardan sung albatta turli neft va gaz konlarini qidirish ishlarini tashkil k,ilish masalalari ham kelib chiqishi darkor.
Neft va (az konlarining hosil bulishi borasida tek­tonik omilning ahamiyati bsqiyosdir. Shuping uchun konlar tasnifini tuzishda tektonik omilni qushmokdik lozim. I.V.Visoskiy bu ish bilan shugullangan va gasnif tuzgan. Undan sung Yu.A.Kossigin yanada tuda va mukammalrok, tas- nifni tavsiya egadi. Biz quyida shu tasnifdan I.O. Brod va N.A.Yeremenkolar tulatgan variantini qullanma sifatida olamiz.
Neft va gaz hosil bulishi muayyan tektonik element- ning shakllanishi bilan bogʻliq ekan, usha tektonik ele- mentning sr qobigʻining qanday yirik geotuzilma elementa tarkibida ekanligiga bogʻlikdir, Yer bagʻridagi asosiy geo­tuzilma elementlari sifatida geosinklinap va platforma ajratiladi. Gsosinklinal va platformalarning rivojla- nish xususiyatlari ular tarkibsha kirgan tuzilma larping rivojlanish sharoitini belgilab beradi.
Geosinklinap plagformaga togʻ oldi egikligi orqali bogʻlanadn. Togʻoldi egikligi oʻz rivojlanish jarayonida plagformaga ancha uxshab ketsa ham, unipg ichki tuzilishi aksariyat geosinklinal elementlarini oʻziga ifoda etadi.
Neft va gaz konlarining geografik joylashuviga eʼtibor beradigan boʻlsak, ular togʻli hududlarga uchrashmas ligini kuzatamiz. Geosinklinal mintaqa markazida neft va gaz konlari mavjud emas.
Neft va gaz konlari togʻoldi egikliklarida kuplab uchraydi. Shuning uchun biz neft va gaz konlarining hosil bulishida gesoinklinal va platforma hududlariga ahamiyat bsradigan bulsak, shunga alohida eʼtibor qilmogʻimiz lo- zimki, biz geosinklinal mintaqalarining utish egikli gi, yaʼni togoldi egikliklarini nazarda tutamiz na amalda ushalargina neft-gaz konlariga boy xududlardir.
Shu fikrdan kelib chiqqan holda biz konlarni kuyidagicha sinf va sinfchalarga bulamiz:

1. 
   sinf - burilma ulkalarda hosil bulgan konlar;
   
2. 
   sinf - platforma ulkalarida hosil bulgan konlar.
   

I- sinf ikkita sinfchaga bulinadi:
A - antiklinal tuzilmalar bilan boglik, konlar gu­ru \i;
B - monoklipal holatda yotgan tuzilmalar bilan boglik, konlar guruhi.
P-sinfni esa 4 ta guruhga ajratamiz:
V - gumbazsimon va braxiantiklinal tuzilmalar bi­lan bogliq konlar guruxi;
G - smirilgan va rif massivlari bilan boglik, bulgan konlar guruhi;
D - monokliminalga mansub konlar
Ye - sinklinal botikdarga mansub konlar.
Taklif qilingan tasnifning muvoffaqiyatli tomonla ridan biri shundan iboratki, aosiy element, kon hosil bulishidagi nafaqat tuzilish xususiyatlarini eʼtiborga oladi, undan tashqari sr kobigʻidagi platforma va gsosink- linal kabi katta regional koʻlamga ega bulgan tuzilma bi- rikmalarini ham nnobatga oladi. Tasnifning ikkinchi yugugi unda uyumning kon bilan bogʻlikdigi uz aksini top­tan, lskin ksltirilgan fikrlar uzini mantiqiy nihoyasiga yetmagan. Keyingi vaqglarda qilingan gadqiqot lar kup narsalarni anikdashga imkon berdi.
Platformalar uzining tuzilishi va tarkibining mu- rakkabligi bilan xilma-xildir. Undan tashqari baʼzi kon­lar uzining gurux kupam iga sigʻmay qolish hollari uchraydi, chunonchi Romashkino koni Tatar gumbazini birinchi tartib tuzilmasi egallaydi.
Undan tashqari antiklinal va braxiantiklinal tu- • zilmalar uzining xilma-xilligi bilan ajraladi. Baʼzi tuzilmalar botikdikka mansub bulsa (Uzep, Jetыbay, Yey- sko-Mangʻishlaq bogikdigida), baʼzilari tepalik hududi dadir (Gazli-Buxoro-Xiva neftgazli viloyati mingaqasida, ular Qaraqum platformasiga mansubdirlar).
Tuzilgan tasniflarga kichik tektonik elementlarni kiritish borasida urinishlar bulgan (N.Yu.Uspenskaya, A. A.Bakirov, I.O.Brod va yana kuplab olimlar), lekin ular bu urinishlari bilan tasnifni takomillashtira olmagan lar.
Tasiifning eng kuzga tashlanadigan kamchiliklaridan biri unda uyum va konlardagi neft va gaz sifati va mikdori uz aksini topmaganligidadir. Bu V.G.Vasilyev, N. S.Yerofeev va boshqalarning qilgan urinishlari diqqatga sazovordir (1968Y.).
Ular kup qatlamli neft va gaz konlarini ulardagi uglevodorodlar tarkibiga qarab bulishni va bunda eng kup uchragan qolatlarpigina inobatga olishni tavsiya qilganlar. Bu tasnif zahiralarni hisoblashda qul kelganligi bilan konga aloqador kup maʼlumotlar, jumladan guzilma omili chetda qolib ketadi.
Tektonika bilan shugullangan olimlar (P.S.Shatskiy, V.V.Belousov, V.Ye.Xayn, M.F.Mirchink, A.A.Bakirov va boshqalar) kuplab mufassal tasniflar taklif qildilar va ular platforma va geosinklinal ulkalarining rivojla nish tarixi va tuzilishlarining xususiyatlarini ifodalay oldilar, lekin ularning barchasini nef g va gaz koni maʼlumotlariga taallukdi qilish va tasnifga kiritish, uni juda chalkashib ketishiga olib keldi.
Baʼzi mutaxassislar (A.Ye.Xayn, A.A.Bakirov va bosh qalar) platforma va geosinklinal orasiga utish mintaqa sini ajratmoqchi buladilar, lekin bunda bir salmokdi pa- tijaga erisha olmadilar.
Keltirilgan tasnifni tektonik elementlari birinchi tartibga taʼlukdi tektonik elementlar desak - yaʼni plat­forma va geosinklinal oʻlkalari, bular orasidagi holatlarni maydarok, elementlarda ifoda egish maqsadida sinflarni sinfchalarga bulishni maqsadga muvofiq deb uyladi. Natijada kuyidagi rim sonlari bilan ifodalangan K) tasinf hosil boʻldi. Ular kuyidagilardir:

1. 
   - chuqur grabyailar;
   
2. 
   - platforma ichidagi botikdiklar;
   
3. 
   - gumbazli tepaliklar va ularning yon bagirlari;
   
4. 
   - platforma pogʻonasi yoki platformaning shelf miptaqasi;
   
5. 
   - platformaning togʻ oldi egilma tomosha qaragan qismi (gogʻoldi egilmasining tashqi qismi);
   
6. 
   - togʻoldi egilmaning markaziy qismi;
   
7. 
   - togʻoldi egilmasining ichki borti;
   
8. 
   - burilma togʻlar balandliklari;
   
9. 
   - qadimgi asosdagi togʻoraliq botikdiklar;
   
10. 
    - ustama mulda.
    

Quyidagilarni konlarga moslashtirib va ularni sin- flarga bogʻlab jadval tuzilgan.
Ajratilgan sinfchalarni guzilmali tektonik sharoit lari va geologik tarixi bir-biridan anchagina farq qiladi. Bunday farkdar, konlar va uyumlar hosil bulishida ham uz aksini topgan bulib, ularning har biri uziga xos bulishiga olib keladi.
Chukindi jinslar yishndisining vertikal kesim buyicha ham mintaqalarga boʻlish mumkin. Bu mintaqalar x,am anchagipa shartli bulib, ularda asosan chukurlik va shu chukurlikdagi harorat va bosim asosiy rolni uynashi mum­kin, hamda suv almashuvi jarayoni ham ahamiyatga molik.

1. 
   - mintaqa - 500-800 m gacha. Suv almashuv sharoit- lari erkin va faol.
   
2. 
   - mintaqa 800-1000 m mintaqaning kuyi qismida neft va gazlarning uzaro erishi (bir-birida) kuzatiladi.
   
3. 
   - mintaqa - suv almashuv qiyinlashadi, mintaqaning quyi chegarasi Sh-guruh konlari fundamentining chuqurli giga geng. Regrofad mingaqalari oddiy.
   
4. 
   - mintaqa, turgʻun, suv almashuv yuq. Anomal bosim x,olati kup uchraydi. Retrograd holatlari yaqqol koʻrinadi. Kondensat va gaz turidagi uyumlar kuproq uchraydi.
   
5. 
   - mintaqa uglevodorodlar faqat gaz kurinishida uchrashi mumkin.
   

Ksltirilgan 5 ta mintaqa hamma gurux, konlarda x,am uchrayvermaydi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. 
   Abidov A.A. Neft va gaz geologiyasidan ruscha-uzbskcha izohli lugʻat. Toshkent. 2000y.
   
2. 
   Abidov A.A. Abu Rayhon Beruniy va yangi nazariya “Fan”, Toshkent, 1991Y.
   
3. 
   Agzamov A.X., Hayitov O.G. Vvedeniye v spetsial­nost. Toshkent. ToshDTU, 2002yil, 205 bet.
   
4. 
   Gabrielyan G.A. Geologiya neftyanыx i gazovыx mesto­rojdeniy. M.Nedra 1984Y. 285b.ʼ
   
5. 
   Yeremenko N.A. Geologiya nefti i gaza. M.GNTINGTL. 1961Y. 3726.
   
6. 
   Semenovich V.V., I.V.Vыsoskiy, Yu.I.Korchagina va boshq. M.Nedra, 1987Y. -3976.
   
7. 
   Hayitov O.F. A.O.Akramxujayev. Xarakteristika ROV i neftematerinskix porod terrigennoy formatsii yurы Bu- xara-Xivinskoy neftegazonosnoy oblasti. Sbor. tez. dokl. Respub. nauchno-texnicheskoy konferensii studentov 19-22-aprelya 1989 g. Tashkent 1999g. 1226.
   
8. 
   Hayitov O.G. Neft va gaz geologiyasi va geokimyosi fanidan maʼruzalar matni. Toshkent. ToshDTU. 1999yil. 101 bet.
   
9. 
   Hayitov O.G. Neft va gaz zaxirlarini xisoblash va bashoratli boyliklarini baholash usullari fanidan maʼru­zalar matni. Toshkent. ToshDTU. 1999yil. 84 bet.
   
10. 
    Xolismatov I.X. Hayitov O.G., Raubxoʻjayeva T.S. Neft va gaz geologiyasi va geokimyosi fanidan amaliy mashgʻulotlarga oid uslubiy qullanma. Toshkent. ToshDTU. 2000-yil. 58 bet.
    

1. 
   1. Xodjayev A.R. va boshqalar. Neftyanыe i gazovыe me­storojdeniya Uzbekistana. III tom. Toshkent. Fan. 1973Y. 1876.
   

MUNDARIJA

Tuzuvchilar: Xolismatov I.X., Xayitov O.F., Mavlonov A.V. 3
Geologiya va neftgaz muxandislik pedagogikasi kafedrasi 3
© Toshkent davlat texnika universitet, 2003 3
ANNOTATSIYA 3
1.2. Bitumlar va ularning tarkibi 11
1.3.Asfaltlar 12
1.4.Asfaltitlar va pirobitumlar 15
2.2.Neft va gaz fanlari va sanoagining rivojlanish tarixi 20
2.3.Neft, gaz, kondensatlar va ularning xossalari 26
2.3.1.Neftning tarkibi va xossalari 27
CH₂ 29
H₂C C₂H 29
Neftni issiqlikdan kengayishi koeffitsiyenti. 41
Nefglarni oʻrganish usullari 45
11efg geokimyosi 46
3 56
L 2.3.3. Kondensatlar 59
2.4. Konlarda neft, gaz va kondensatlarning oʻzgarish qonuniyatlari 61
3.1.Yer qobigʻida neft va gashish yotish sharoitlari 65
3.2.Neft va gaz tuplamlarini stratigrafii tarkalishi 65
3.3.Yer qobigʻida neft va gaz uyumlari joylashishining termobarik sharoy glari 67
nu, 67
10 67
10 67
10 70
3.4.Neft va gaz uyumlarining yer bagʻrida joylashish qonuniyaglari 72
3.5.Neft va gaz uyumlarda tuplanishi va ularning joylashishini umumiy qonuniyatlari 79
4.1.Neft va gazni hosil bulish nazariyalari 83
4.1 L. Organik nazariya tarafdorlari 83
4.1.2. Neft va gazning noorganik yoʻl bilan hosil bulishidagi gipotezalar 90
4.1.3. Neftgazning hosil boʻlishidagi mikstgenegik nazariya 97
4.2. Neftni tarkibidagi qonuiiyatlar 99
5.2.Neft va gazlarni saklagich (qopkok) gogʻ jinslari 104
Neft va gaz tutqich (qopqon)lari va ularning tasnifi. 107
5.5.Togʻ jinslarini oʻtkazuvchanligi 112
1.6.Kollektorlarning suv, nsft, gazga tuiinganligi 122
K_s + K_n = 1 123
K_s + K. = 1 124
K„ = 1 - K_s yoki K, = 1 - K_t 124
Nsft va ga i a tuyinganlik. 125
Hullanganlik. 126
1.7.Kollekgorlar jnnslar gasnifi 126
6.1.Migratsiya turlari, masofasi, yoʻnalishi na tezligi 132
6.2.Migratsiya omillari 131
7.1.Neft na gaz uyumlarining tasnifi 133
7.3.Neft va gaz uyumlarini hosil boʻlishi va buzilishi 143
Neft va gaz uyumining buzilishi. 146
QLokal neft-gaz uyumlari hosil boʻlishining geolo- gik vaqtini aniqlash 148
8.2. Platforma va geosinklinallar bilan bogʻliq neft va gaz konlari 159
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 163