NEFT VA GAZ MIGRATSIYASI Migratsiya turlari, masofasi, yoʻnalishi na tezligi
Migratsiya deganda neft gazni yerning chukindi qobigʻi dagi harakati tushuniladi. Migratsiya yullari sifatida tog jiislaridagi govaklar va darzliklar shuningdsk uzilma ning buzilishi stratigrafii nomuvofiqliklar xizmat qiladi. Xuddi shular orqali neft va gaz yerning yuza qismiga ham chiqishi mumkin.
Migratsiya bir qatlamni uzida ham bulishi mumkin va bir qatlamdan ikkinchisiga joylashishi ham mumkin. Migratsiya uz navbatida qatlam ichi (rezervuar ichi) va qatlamlararo (rezervuarlararo) ga ajratiladi. Birinchisi, asosan katlam ichi govaklik va darzliklarda, ikkinchisiga qatlamlararo neft gaz migratsiyasi togʻ jinslari (diffuziya) gʻovakliklar buyicha ham bulishi mumkin. V.P. Savchenko tadqiqotlar oʻtkazib neft gaz joylashishi qatlamlararo migratsiya natijasida uziga xos "portlash quvurchasi" orqali qoldiq gazlar yigʻilishidagi juda katta bosim natijasida togʻ jinslarida sodir buladi. Rezervuar ichi va rezervuara- ro migratsiya yonlama (loteral) qatlam uz zonasi yunalishida va buylama mutloq qatlamlanishi buyicha buladi. Shu nuqtayi nazardan yonlanma va buylama mi1 ratsiya ajratiladi. Harakat xarakteri buyicha u fizik holatiga boglik, migrasiya molekulyar (diffuziya, suv bilan erigan holatda harakatlanishi) va fazali (erkin holatda) bulinadi. Key- ingi holatda uglevodorod suyuq (neft) va gazsimon (gaz) holatida, shuningdek bugʻsimon neftgazli eritma kurinishida buladi.
Neftgaz yarata oluvchi qatlamlarga nisbatan birlamchi va ikkilamchi migratsiya ajratiladi. Uglevodorod lar tog jinsidan oʻtish jarayonida neftgaz beruvchini hosil qiladilar, bundagi kollektorlar birlamchi migratsiya nomini olganlar. Neftgazni, neftgaz yarataoluvchi jinslar dan ta- shqari migratsiyasi ikkilamchi deyiladi (12-rasm).
12 rayem. Birlamchi va ikkilamchi migratsiya tasviri. 1-birlamchi; 2-ikkilamchi; 3-kollektor; 4-neft va gaz hosil kiluvchi (yaratuvchi) jinslar.
Migratsiya harakat masshtabi buyicha regional, neft hosil boʻlish va neft tuplanish mintaqalari bushligʻidagi masshtablarini nazorat qiladigan, lokal, alohida tuzilma va turli (uzilmali siljishlar, litologik va stratigrafik ekranlar) nazoratlangan uglevodorodlarning migratsiyasi masofasi, yunalishi va tezligi ularning holatidan va uyumlarni vujudga kelishidagi gsologik vaziyatga bogliq.
Birlamchi migratsiyada gilli yarata oluvchi jinelardan suv bilan siqilib chiqib qatlam kollek torga uglevodorod ham joylashadi. Uglevodorod migratsiya tezligi bu qolatda suvdan kam bulmaydi. Birok birlamchi regional migratsiyada gaz jadalligi erigan holatda elizion suvlar bilan birga urtacha chukishning qaysidir bosqichida gilli yarata oluvchi jinslarni tavsiflovchi starli past mikdorda buladi.
Ikkilamchi gaz migratsiyasi (neft ham boʻlishi mumkin) erigan holatda oʻzi erigan suyukdikda qatlam suvlari harakati tezligi va yunalishida sodir buladi. Qatlam suvlari asosan loteral yunalishda joylashadilar (qatlam bo- simi kam joylarda). Migratsiya qiluvchi gazlarning qatlam suvi bilan birga maksimal masofasi artezian havzalar
uzunligiga va bu esa bir necha yuz killomstrdir (masalam: Amudars nsftgaz viloyati).
Migratsiya omillari
Uzoq vaqtlargacha nsft hosil bulishidagi organik na- zariyani nozik gomoni birlamchi mgiratsiyaii emigratsiya omili qakidagi savol edi. Poorganik iazariya garafdorlari nsft yarataoluvchi jinsdan isftgazii birlamchi migratsiya sini umuman hamma imkoiiyatlarini rad egadilar.
Birlamchi migratsiya omillari va migratsiya qiluvchi uglevodorod holati tugʻrisidagi zamoiaviy tasavvurlar kuyidag ilardan iborat.
Diagenez bosqichida paydo boʻlgai neftli uglevodorod ("ssh nsft") chukindilarni zichlashishida suv bilan birga siqib chiqaradi. Jinslarni chukishi bilan ular kuprok QIZIYDI. Harakat oshishi bilan nsft gazni hajmi kuiayadi va shu bilan ularni joylashishiga kumaklashadi. Uglevodo rodlarning karakagi yangi moddalarnish hajmini kattala shishishg kosil bulishi oqibatida bosim oshishi natija sida faollashishi mumkin. Katta chuqurlikdagi tog jinsla rnni chukishi gazlarning gensratsiyasi kuchayadi va birlamchi nef g gazli eritma kurinishida ggeft gaz yarataoluvchi jin- sdan chiqadi. Neftli uglsvodorosdarping birlamchi migrasiyam gazli eritma kurinishida bulishi eksisrimeng lar yuli bilap isbotlashan.
Darkaqiqat diffuziya hodisasi ham, gaz va gazli eritmalari neftli uglsvodorodlarning birlamchi migratsiya- siga real omildsk kursagish mumkin. L.M.Zorkiy ta- dqiqotlarp shuii kursagadnki, taxminan 65-70 % gaz diffuziya yuli bilan suvli kollsktorni gnl qaglamlaridan emigratsiya kiladi. Ikkilamchi ggeft gazni migratsiyam gra- vitatsion, gidravlik va boshqa omi.tar tasirida bulishi mumkin.
Ikkilamchi migratsiyasida nef g gaz suvga tu yingan kollek torga tushib yuqoriga tik joylashadi (13-rasm).
Flyuidlarnish kollektor qatlam buylab sszilarli masshgabda migratsiyasi kat.tam kiyaligi va bosim uzgarishi dagi imkoniyatlari bilan uzgaradi. A.L.Kazakov fnkricha qatlamiing qiyaligi 1-2 m bulganda, gravitatsion kuch taʼsi- rida neft va gaz joylashishi uchun starli sharont yaratadi. Gravitatsion kuch yordamida tuzokda neft va gaz yigilish im- koni buladi. G idravlik omilning mohiyati shundan iborat ki, kollektor qatlamdagi suv uz harakati davomida gaz nu- fakchalari va neft tomchilarini ergashtirib kegadi. Suv harakatlanish jarayonida neft va gaz mustaqil fazali \osil K.NLISHI mumkin. Keyingi joylashishda suvdan ajral- gan neft va gaz favitatsion omil hisobiga devorsimon kutarilmalar (valoobraznыy podnyatыy) kutari layotgan K.ISMN buyicha oqim kurinishida kslib chiqadi. Neft va gazni bunday asosiy migratsiya omillari yaxshi oʻtkazuvchanlikka ega bulgan kollektorlar bilan bogʻlikdir. Yemon utkazuvchan jinslarda (alevrolit va gillarda) mifa siyani asosiy omili bulib ortiqcha bosim (izbыtochnoye davleniye) gazga tuyingan gushuvchi qatlam gazlarining diffu- ziyasi hisoblanadi.
13-rasm. Suvga tuyingan qatlamda, gravitatsion va gidravlik kuchlarning neft va gazga taʼsiri va yunalishi
1-isft tomchilari; 2-gaz iufakchalarn; 3 suvga tuyingan kol lekgor-qaglam. Taʼsir kuchi yoʻnalishlari: 4-1ravitatsion; 5- gidravlik.
