Neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi

6.4.-§. Bug’ qozonlari uchun yoqilg’ilar

Texnikaning ko’plab sohalarida bug’ turbinali qurilmalar kuch silovыx hosil qiluvchi agregatlar sifatida foydalaniladi. Kemalar va stastionar bug’ qozonlari qurilmalari yoqilg’isi sifatida neftni qayta ishlash har xil jarayonlarining suyuq qoldiq mahsulotlaridan foydalaniladi. Suyuq qozon yoqilg’ilarining qattiq yoqilg’ilardan qator afzalliklari bor: yonish issiqligi katta, katta tezlik va to’liq yonishi, kam miqdorda suv va zolligip, tashish va saqlashning qulayligi. Suyuq og’ir neft yoqilg’ilari (mazut) olti xil markada chiqariladi: flot mazutlari F5 va F12, topochnqe mazutq 40,10,200 va MP turidagi martan pechkalari uchun F5 va F12 markadagi flot yoqilg’ilari dengiz flotidagi korablarning bug’ – qozon qurilmalari uchun mo’ljalangan.

F-5 mazuti. Oltingugurtli neftlardan to’g’ridan – to’g’ri haydash yo’li bilan olinadi (60-70% mazut va 30-40% gazoyl frakstiyasi)tarkibida 22% gacha termik va katalitik kreking kerosin-gazoyl frakstiyasi bo’lishi mumkin.

F-12 mazuti. Kam oltingugurtli neftlarni qayta ishlash mahsulotlari aralashmasi (60-70% mazut 10% gazoyl , 20-30% kreking qoldiq).

40-topochnqy mazuti. Kemalarning bug’ – turbina qurilmalarida qo’llaniladi. 100 va 200 esa ishlab chiqarish pechlarida stastionar kotel qurilmalarida qo’llaniladi. Topochnыe mazutlari og’ir kreking qoldiq va to’g’ri haydalgan mazutlar aralashmasidan iborat.
200-markadagi mazutni olishda ba’zi holarda gudrondan foydalaniladi.

	Flot mazutlari		Topochnыe mazutы
	F5	F12	40	100	200
shartli qovushqoqlik, v4 50^0Cda	5,0	12,0	-	-	-
80^0C da neftli qovushqoqlik	-	-	8,0	15,5	-
100^0C da shartli qovushqoqlik	-	-	-	-	0,5-9,5
Zolligi, %	0,1	0,1	0,15	0,15	0,30
Mexanik aralashmalar miqdori, %	0,1	0,15	1,0	2,5	2,5
Suv miqdori, %	1,0	1,0	2,0	2,0	1,0
Oltingugurt miqdori,	2,0	0,8	-	-	-
Kam oltingugurtlida	-	-	0,5	0,5	0,5
Oltingugurtlida	-	-	2,0	2,0	2,0
Yuqori oltingugurtlida	-	-	3,5	3,5	3,5
Yopiq tigelda alanga-lanish harorati, ^0C	80	90	-	-	-
ochiq tigelda alanga-lanish harorati, ^0C	-	-	90	110	140
qotish harorati, ^0C	-5	-8	10	25	36
yuqori parafinli neft-lardan olingan yoqilg’i uchun qotish harorati, ^0C	-	-	25	42	42

Mazutning yonishi natijasida kotyol devorlarida qiyin tozalanadigan qurilmalar hosil bo’ladi. Qurilmalarlning ajralishi kotel qurilmalarining issiqlik berishini buzadi. FIK ni pasaytiradi. Undan tashqari kotel metal devorida yuqori termik kuchlanishni keltirib chiqaradi. Kotel yoqilg’isi tarkibida qurum hosil qiluvchi modalar qancha ko’p bo’lsa kotel qurilmalarining ishlashi buzilishi kuzatiladi. Flot mazutlarining zichligi 0,1%, topochnыe mazutlarining zichlig 0,15-0,30% dan oshmasligi kerak. Kotel yoqilg’ilarining korrozion agressivligi ular tarkibidagi oltingugurt va vanadiyning umumiy miqdoriga bog’liq. Mazut tarkibida oltingugurtli moddalarning yonish mahsulotlari yoqilg’ini yonish mahsulotlari kondensastiyalanadigan sovuq joyda korroziya keltirib chiqaradi. Vanadiyli korroziya kotyolarning metalarini yuqori haroratda qiziydigan metal yuzalarida kuzatish mumkin. Kotel yoqilg’ilarida vanadiyning miqdori 0,03-0,02% ni tashkil etadi. Kotel yoqilg’ilari tarkibida smolali moddalar miqdori ko’p, ular suv va mexanik aralashmalar bilan aralashganda turg’un emulstiyalar hosil qiladi. Bunday emulstiyalar yoqilg’i ta’minlash tizimini to’sib qo’yib, filtrlarni ishdan chiqaradi. Mazutni o’tkir bug’ bilan qizdirganda turg’un emulstiyalar hosil qitladi. Bunday emulstiyalarni barqarorlashtiruvchis sifatida mazut tarkibida 10% gacha bo’lgan asfaltenlar xizmat qiladi. Oltingugurtli mazutlar asosan kreking mahsulotlarida turg’un va qiyin eriydigan emulstiyalar hosil bo’ladi.

Kotel yoqilg’ilaridan suvni ajratish uchun uni 100 -140 S gacha qizdiriladi. Yoqilg’idagi suvli emulstiyalarni buzining yaxshi usuli deemulgatorlarni qo’llashdir. Kotel yoqilg’ilari deemulgatorlari sifatida yog’ kislotalari, fenolar (OP-7 va OP-10), natriy sulfokislotalaridan foydalaniladi. Deemulgatorlarni zavodlarda qo’llash yaxshi samara beradi.