Nazariy o’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi

Molekulalararo degidratlanish deb ikki yoki undan ortiq molekulalarning birikishi natijasida suv ajralib chiqishiga aytiladi. Etilenglikol molekulalararo degidratlanishga uchraganda siklik birikma–dioksan hosil bo`ladi:

Dioksan birinchi bo`lib 1906 yilda A. Ye. Favorskiy tomonidan sintez qilingan bo`lib, u rangsiz, tiniq suyuqlik, 101 ⁰C da qaynaydi, erituvchi sifatida ishlatiladi.
Ishlatilishi. Etilenglikol xalq xo`jaligining turli tarmoqlarida keng ko`lamda qo`llaniladi. Etilenglikol suv bilan aralashtirilganda suvning muzlash haroratini pasaytirib yuboradi, shuning uchun antifrizlar, ya`ni past haroratda qotadigan aralashmalar tayyorlashda ishlatiladi. Aviatsiya va avtomobil motorlarining radiatorlarida qishda suv o`rniga antifrizlar ishlatiladi. Hozirgi vaqtda etilenglikol qimmatli sintetik tola–lavsan va turli xil plastmassalar ishlab chiqarishda keng qo`llaniladi.
Uglevodorodlar molekulalaridagi uchta uglerod atomida uchta gidroksil guruhi mavjud bo`ladigan organik birikmalar uch atomli spirtlar deb ataladi. Ularning tarixiy nomi glitserinlar, xalqaro nomi esa triollar deyiladi. Uch atomli spirtlarning eng oddiy vakili glitserin yoki propantriol bo`lib, uning tuzilish formulasi quyidagichadir:
CH₂OH–CHOH–CH₂OH
Glitserinni birinchi bo`lib kimyogar va farmatsevt K. B. Sheele yog`ni qo`rg`oshin oksid bilan qizdirish natijasida hosil qilgan. Glitserinning tuzilishi va xossalarini Shevrel, Bertlo va boshqalar chuqur o`rgangan.
Glitserin yuqori molekulali kislotalar bilan murakkab efir holida o`simlik moyini hamda hayvon yog`larini tashkil etadi. Shuning uchun glitserin asosan yog` va moylarni gidroliz qilish yo`li bilan olinadi.
Olinish usullari. Glitserin sanoatda quyidagi usullar bilan olinadi.
1. Yog`larni va moylarni gidroliz qilish:

2. Monosaxaridlar maxsus fermentlar bilan bijg`itilganda glitserin hosil bo`ladi:

3. Glitserin sintetik yo`l bilan neftni krekinglash gazlaridan (propilendan), ya`ni ovqat bo`lmaydigan xomashyodan olinadi. Bunda dastlab propilen oksidlanib akroleinga, akrolein gidrogenlanib allil spirtga, allil spirt oksidlanib glitseringa aylanadi. Masalan,
CH₂=CHCH₃ + 2(O) CH₂=CHCH=O + H₂ 
→ CH₂=CHCH₂OH + O + H₂O  CH₂OHCHOHCH₂OH