Nazariy o’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi

Kimyoviy xossalari. Bir atomli spirtlar kimyoviy reaksiyalarga ancha oson kirishadigan moddalar hisoblanadi. Spirtlarning kimyoviy xossalarini quyidagi guruhlarga ajratish mumkin:
I. Spirt gidroksilidagi vodorod atomining xossasi.
Spirt molekulasidagi R–O–H bog`i qutblanganligi sababli vodorod atomi qisman musbat, kislorod atomi esa qisman manfiy zaryadlanadi. Shuning hisobiga vodorod atomi harakatchan bo`ladi hamda metallga, radikalga va kislota qoldig`iga oson o`rin almashadi:
ROH  RO^– + H⁺
1. Spirtlar ishqoriy metallar bilan ta`sirlashib alkogolyatlar hosil qiladi, hosil bo`lgan alkogolyatlar suv ta`sirida gidrolizlanadi. Masalan:
2R–OH + 2Na  2R–ONa + H₂↑
R–ONa + HOH  R–OH + NaOH
2. Gidroksildagi vodorod atomi radikalga almashinishi natijasida oddiy efirlar hosil bo`ladi. Masalan:
R–OH + HO–R  R–O–R + H₂O
3. Gidroksildagi vodorod atomi kislota qoldig`iga almashinishi natijasida murakkab efirlar hosil bo`ladi. Masalan:
R–OH + HO–SO₂–OH  R–O–SO₂–OH + H₂O
R–OH + HO–CO–R  R–O–CO–R + H₂O
Kimyoviy xossalari. Ikki atomli spirtlar bir atomli spirtlar kirishadigan hamma kimyoviy reaksiyalarga kirishadi. Bunda reaksiyalar bitta OH guruhidan ham, ikkita OH guruhidan ham borishi mumkin. Masalan, etilenglikol alkogolyatlar, oddiy va murakkab efirlar, galogenli hosilalar hosil qiladi, oksidlanib aldegid yoki ketonlarga aylanadi.
Spirtlarda gidroksil guruhlar sonining ortishi bilan ular molekulasidagi gidroksil vodorodida kuchsiz kislotalilik xossasi paydo bo`ladi. Shuning uchun ikki atomli spirtlar bir atomli spirtlardan farqli ravishda ishqorlar bilan reaksiyaga kirishadi, og`ir metallar gidroksidlarini eritadi va glikolyatlar hosil qiladi. Masalan:

Ikki atomli spirtlarning degidratlanishi (suv ajralib chiqishi) o`ziga xos tarzda amalga oshadi. Masalan, etilenglikol molekulasidan suv ajralib chiqishi sharoitga qarab ikki xil bo`lishi mumkin: ichki molekulyar degidratlanish va molekulalararo degidratlanish.
Ichki molekulyar degidratlanish deb faqat bitta molekuladan suv ajralib chiqishi hisobiga amalga oshadigan degidratlanishga aytiladi. Etilenglikol ichki molekulyar degidratlanishga uchraganda sirka aldegid hosil bo`ladi: