Nazariy fizika kursi

9.2 
Elektr  m aydonda  muhitning  qutblanishi
Zaryad  zichligining  o'rtacha  qiym atini  hisoblashda  dielektrikning 
elektroneytral  va  noldan  farqli  zaryadga  ega  b o ig a n   hollarni  alohida 
ko'rib  chiqamiz.
Brinehi navbatda jism ni elektroneytral deb qaraym iz.  Tashqi  elektr 
m aydon  t a ’sirida jism ni  tashkil  etuvchi  atom   va  m olekulalardagi  man- 
fiy  va  musbat  zaryadlarning  m uvozanat  h olatiga  nisbatan  siljishi  ro 'y  
beradi.  Bunda  jism ning  bir  butun  holda  elektron eytralligi  buzilmasa- 
da,  alohida  olingan  qism larida  elektroneytrallik  buziladi.  Buni  qan­
day  tusliunish  kerak?  Tashqi  m aydonga  kiritilm agan  jism da  ix tiy o riy  
hajm ni  ko'ram iz.  Bu  hajm ni  shunday  tanlaym izki  u  yana  elektroney­
tral  bo'lsin.  Endi  jism ni  tashqi  statsionar  elektr  m aydonga  kiritam iz. 
Jismni tashkil etuvchi atom dagi elektronlarning massasi yadroning mas- 
sasidan  ju da  kichik  b o'lgan ligi  uchun  ular  yad roga  nisbatan  ko'proq 
siljiydi.  Buning  natijasida  alohida  ko'rilayongan  hajm ni  chegaralovchi 
sirtga ju da  yaqin  bo'lgan  atom lardagi  elektronlar  sirtdan  tashqari  (ich- 
kari)  ga va tashqarida b o'lgan  atom lardagi elektronlar iclikari  (tashqari) 
ga  o 'tib   qolishi  mumkin.  Bunda  ko'rilayotgan  hajm   ichkarisiga  kirgan 
va  tashqarisiga  chiqqan  elektronlarning  soni  teng  bo'lm asligi  mumkin, 
y a ’ni  shu  qism da  -lokal  elekrtoneytrallik  buziladi. 
Bu  holda  jism da 
qandaydir  lokal  zaryadlar  paydo  b o 'ld i  deb  qarash  mumkin.  Bunday 
zaryadlar  atom ni tark etm aganligi  uchun  bog'lan gan   zaryadlar  deb  ata­
ladi.  U ning  zichligi  zaryad  zichligining  o'rtachasiga  teng  bo'ladi:
P  =   Pb-
 
(9.1 2)
Bu  yerda 
рь
  bog'lan gan  zaryadlar  zichligi.  M adom ik i  zaryadlar  paydo 
bo'lgan   ekan.  jism   elektr  dipol  m om entiga  ega  b o 'lib   qoladi.  Bu  jara- 
yonga 
muhitning  qutblanishi
  deyiladi.  Bu  yerda  elektr  dipol  mom ent- 
ning  o'rtacha  q iym a ti  m a ’noga  ega.
B irlik  lia jm g a   to 'g 'r i  keluvchi  elektr  dipol  inom entini  cjutblanish 
vektori  deb  ataluvchi  kattalik 
P
  bilan  ifodalaym iz.  Bunda  jism ning
192

---

I'lrktr  dip ol  m om enti
rf =  /