47
O’rganiladigan asosiy tushunchalar: Dars ta`lim - tarbiya ishini tashkil
etishning asosiy shakli, darsning umumpedagogik didaktik va metodik maqsadi,
kimyo darslarini rejalashtirish, yillik va yarim yillik rejalashtirish, tematik
rejalashtirish, har bir dars rejasi, dars tizimi jarayoni, darslari klassifikasiyasi.
D
ars - maktabda ta`lim – tarbiya, yani o’quv ishining tashkil etishning
asosiy shakli bo`lib hisoblanadi. Dars bu - didaktik vazifalar: ta`lim beruvchi,
tarbiyalovchi, o`quvchilarni rivojlantiruvchi tizim qo`llaniladigan, o`qituvchi
tomonidan ma`lum jarayonda ta`lim mazmuni, ta`minoti shakl va metodlarini
tadbiq etgan asosiy tashkiliy shakldir.
Aniq qo’yilgan maqsad o’qituvchining shu maqsadga erishish uchun zarur
faktik materialni tanlab olishiga imkon beradi. Qo’yilgan maqsadga qarab, darsda
o’qitiladigan konkret material har xil bo’lishi mumkin.
Dars 3 qismga bo’linadi:
1. Kirish
2. Asosiy qism
3. Xulosa
Darsning kirish qismida- o’quvchilar bilan tanishish, o’quvchilar e’tiborini
ishning o’ziga jalb etish, umuman sinfni o’quv ishiga tayyorgarligini ko’rib
chiqish kerak.
Darsning asosiy qismida - so’rash va baholash kiradi. Yangi materialni
bayon etish. Materialni umumlashtirish va puxtalash, uyga topshiriq berish.
To’g’ri tashkil etilgan uy topshiriqlari – o’quvchilarda mustaqil ishlash
malakalari hosil qilishning eng muhim vositalaridan biridir
Tipik dars quyidagi sxema asosida tuzilgan.
1. Sinfni o’quv ishiga tayyorlash.
2. So’rash.
3. Yangi materialni bayon etish.
4. Materialni umumlashtirish va puxtalash.
5. Uyga topshiriq berish.
Darslar xilma-xil bo’lish mumkin:
Har xil dars – o’quvchilarda bilimga havas hosil qilishning va
bu havasni
rivojlantirishning eng muhim shartlaridan biridir.
Ta’lim-tarbiya jarayoni juda xilma-xildir: ko’zlangan maqsadga va
materialning mazmuniga qarab, ta’lim-tarbiya jarayoni bir qolipga solingan
tashkiliy formalarni emas, balki jonli, xilma-xil tashkiliy formalarni talab
etadi. Darslar- yangi materiallarni o’rganish, amaliy mashg’ulotlar darsi, mashq
va
masalalar darsi, nazorat darslari va boshqalar.
Darsga shu sababli katta talab qo`yiladi. Asosiy talab ta`limiy, tarbiyaviy,
rivojlantiruvchi funksiyalarni bajarish bo`lib hisoblanadi. Har bir darsning
funksiyasi uning didaktik maqsadlaridan kelib chiqadi. Har bir darsning dars
tizimidagi o`rnini aniqlash lozim. Shu dars mavzusi tizimida qanday o`rin
egallashini aniqlab olish muhimdir.
Kimyo ta`limi dasturi tahlil qilinganda avvalo uning ta`limiy funksiyasi
hisobga olinadi. Shu jarayonda eng muhum tayanch bilimlar- kimyoviy
48
tushunchalar, nazariyalar, qonunlar, faktlar, hisobga olinadi. Ana shu tayanch
bilimlar o`qitish jarayonining mazmuni, bir - biriga bog`liqligini, ketma - ketligini
ochib beradi. Bu jarayonda o`qituvchi o`zi va darslikdagi tayanch bilimlar
mazmunini naqadar o`quvchilar ongiga yetkaza bilishi asosiy ish yoki
faoliyat
darajasining mezoni bo’lib hisoblanadi. Darsda tarbiyaviy funksiyani amalga
oshirish shu mavzu mazmuni asosida o`quvchilarda ilmiy - materialistik
dunyoqarashni shakllantirish bilan belgilanadi.
Darsdagi rivojlantiruvchi funksiya- o`quvchini dars mazmuni asosidagi
imkoniyatlar chegarasida logik fikrlash, fanga qiziqtirish, mustaqil faoliyatni
ta`minlash kabilar bilan belgilanadi. Har bir dars tizimi rejasini tuzganda ulardagi
mavzularning mazmuni asosida darsning maqsadi, uning boshqa fanlar bilan
bog`liqligi kabilar hisobga olinadi.
Darsga tayyorlanish- og’ir ish bu o’qituvchini o’ziga xos ijodiy laboratoriyasi,
lekin yaratish uchun uslubiyot sohasida yaxshi nazariy bilimga ega bo’lishi, shu
bilan birga darsga tayyorlanish va rivojlantirishni bilishi kerak.
Rejalashtirish tizimi o’z ichiga quyidagilarni oladi:
1.
Yillik va yarim yillik rejalashtirish.
2.
Tematik rejalashtirish.
3.
Har bir dars rejasi.
Bunday taqsimlanishga muvofiq darsga tayyorlanishni 3 bosqichga bo’lish
mumkin: ya’ni o’quv yiliga tayyorlanish, o’quv temasi bo’yicha fanlar tizimiga
tayyorlanish, navbatdagi darsga tayyorlanish.
Birinchi bosqichda aniq sinf o’quvchilarini nima uchun, nimaga va qanday
o’qitish kerak degan savollar yechiladi. Bunday o’quvchilar o’tgan yili nimani va
qanday o’qiganligini ya’ni kelajagini ko’ra bilishi zarur.
"Kimyo" fani bo’yicha darslarni rejalashtirish uchun dastlabki hujjatlar bu :
- O’quv jarayonida kimyo darsnining o’rni.
-
Uning mazmunini aniqlovchi, kursning rasmiy dasturi
- Tematik reja, odatda xalq ta’limi vazirligini instruktiv hujjati yoki o’qituvchi
uchun metodik qo’llanmalari.
O’quv yili boshlanguncha o’qituvchi dasturni o’rganib chiqadi, maktab
darsligi mazmunini tahlil qiladi, o’qituvchi va o’quvchi uchun alohida adabiyotlar
ro’yxatini tuzadi.
O’quv yili boshlanguncha kimyo xonasining jixozlari, ularning ishlashi ,
pedagogik dasturiy ta’minot (PDT) mavjudligi tekshiriladi.
O’quv rejasi va dasturiga muvofiq darslar bo’yicha o’quv materialini
taxminiy bo’lishini o’z ichiga olgan yoki yarim yillik rejalashtirish amalga
oshiriladi.
O’qituvchi darsga tayyorlanishinig asosiysi tematik rejalashtirishdir. Tematik
rejalashtirish har bir aniq darsni berilgan mavzu bo’yicha darslarning umumiy
zanjirida muhim bug’inday ko’rib chiqishga imkon beradi. Bu shubhasiz, har bir
darsni ahamiyatini oshiradi, o’qish sifatini butunlay yaxshilaydi. kimyo darslarini
kimyo xonasida o’tkazishga tayyorlanish va rejalashtirishning ajratib turuvchi
xusisiyatlari, dars negizida qo’shilishi kerak bo’lgan pedagogik vositalarnig
bo’laklarining barcha, aspektlarni yaxshilab ko’rib chiqish zarur.
49
Shu bilan birga pedagogik dasturiy ta’minotdan foydalanmoqchi bo’lgan
darsga tayyorlashda, o’quvchining ratsionalizasiyalash uchun u barcha vositalar
kimyo xonasida o’quv- metodik kompleks formada, uning ichida pedagogik
vositalar, o’quv jarayonida undan foydalanuvchi bo’yicha metodik tavsiya,
pedagogik dasturiy ta’minotdan foydalanish bilan dars o’qitishning metodikasi
tasvirlanishi kerak.
Ular orasida:
- reja maqsadga muvofiq usha yoki boshqa pedagogik dasturiy ta’minotni
ishlatish.
- tayin vaqtdla pedagogik dasturiy ta’minotdan foydalanishda
talab qilinadigan
bilim.
- o’quvchilarning kimyoviy asboblar bilan ishlashda gigiyenik chegarasi.
- pedagogik dasturiy ta’minot talab qiladigan tayyorlik va qobiliyat.
Kimyo darsiga tayyorlanish o’qituvchini boshqa darslarga tayyorlanish
rejasidan farq qilmaydi, lekin bir qancha hal qiluvchi omillar borki, ularsiz kimyo
darsiga tayyorlanish samarasiz va maqsadga muvofiq emas.
Kalendar tematik ish reja kimyo dasturi asosida tuziladi. Hozirgi
sharoitda umumta`lim maktabi uchun Davlat ta`lim standartlari ishlab chiqilib
aprabasiyadan o`tkazildi. Bu holat “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” talablarini
ruyobga chiqarishning yorqin misoli edi.
Do'stlaringiz bilan baham: