Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti

1.2.  Xalqaro  terrorizmning  yuzaga  kelishi    diniy  ekstremizm  va 

fundamentalizmning o’rni  

      Xalqaro terrorizm bevosita diniy ekstremizm va fundamentalizm bilan bog’liq 

bo’lib  terrorizmni  vujudga  kelishi  xam  shu  ikkita  omil  bilan  bevosita  bog’liq 

xisoblanadi. Buni quyidagicha izoxlashimiz va tastig’lashimiz mumkin.

15

 

      Tarix saboqlari barcha dinlarning rivojlanishi murakkab, ziddiyatli sharoitlarda 

amalga  oshganini  ko’rsatadi.  Bu  boradagi  ziddiyatlar  ilk  o’rta  asrchilik  davrida 

shakllangan ayrim diniy aqidalar yangi sharoitlardagi ijtimoiy fikr, madaniyat, fan 

va  texnika  taraqiyotida  yuzaga  kelgan  kashfiyotlarga,  g’oyalar  va  ma’naviy 

e’tiqodlarga  mos  kelmay  qolganligi  natijasida  yuz  beradi.  Bunday  sharoitlarda 

xurfikrlik,  e’tiqodiy,  bag’rikenglik  yo’lidan  borayotgan  ilg’or  mutafakkirlar 

dinning  moxiyati,  jamiyat  xayotidagi  o’rnini  inkor  etmagan  xolda,  ayrim 

aqidalarga  yangicha  qarash,  davr  ruxi  bilan  bog’liq  ravishda  ularni  tashkil  etish 

masalasini kun tartibiga qo’ydilar. Ayrim ruxoniylar esa bu fikrlarga qarshi chiqib, 

diniy g’oyalarni iloxiyat tomonidan belgilangan mangu xaqiqat, deb talqin etdilar, 

ularga  ishonmaydigan  yoki  shubxa  bilan  qaraydigan  kishilarga  nisbatan  daxshatli 

qatog’onchilik usullarini qo’llay boshladilar. 

       Fundamentalizm  va  diniy  ekstremizm  o’sha  davrlardayoq  shakllangan. 

Fundamentalistlar  diniy  aqidalarni  mutloq  xaqiqat,  deb  bilishib,  ulardan  

chekinishni gunox, deb xisoblagan bo’lsalar, ekstremistlar o’z maqsadlarini zo’rlik, 

zo’ravonlik yo’li bilan amalga oshirishga xarakat qildilar. 

                                                

20 Erkin Yusupov ―Islomiy qadrtyatlar va ekstremizm‖-Toshkent.:Toshkent  to’qimachilik va yengil sanoat 

instituti.1999.25-b. 

 

---

16 

 

     Fundamentalizm  tushunchasi  ikkita  asosiy  tarixi  bor  deyiladi.  Ulardan  biri 

fundamentalizm  ilk  bor  xristian  dini  orqali  kirib  kelgan  desa  ikkinchisi  bu 

yo’nalish  azaldan  ilk  bor  islomda  vujudga  kelgan  va  tarqalgan  nazariya    yani 

etiqod yo’laridan biri deb takidlab o’tilgan. 

     Tor ma’noda protestant tizimidagi ortodoksal oqimlar. 1910-yillarda AQSHning 

janubiy  shtatlarida  paydo  bo’lgan.  Ular  xristianlikning    an’anaviy    aqidalariga, 

ayniqsa,  Bibliyaning  mutlaqo  mukammalligiga  ishonchni  mustahkamlashni, uni  

so’zma  so’z    sharhlashga    qatiy    rioya  qilishni  talab  qiladilar.  1919  yil 

Filadelfiyada Jahon xristian fundamentalistlari assotsiatsiyasiga asos solindi.

16

 

     XX-asrning  70-yillaridan    Fundamentalizm  so’zi    islomga  nisbatan  qo’llanila 

boshlandi. Islom Fundamentalizm Qur’on va hadislarni so’zma so’z talqin etish va 

ilk  islomga  qaytishni  targ’ib    qiladi.    Keyingi    paytlarda    mutaassib 

musulmonlar«fundamentalistlar»  deb    atalmoqda.    Islom    Fundamentalizm  turli 

yo’nalish  va  kayfiyatdagi  guruhlarni  o’z  ichiga  oladi.  Ularning  bazilari  terror 

usullari  bilan  qonuniy  hokimiyatga  qarshi  kurashda  o’zini  namoyon  etsa, 

boshqalari  targ’ibot  tashviqot    ishlari,    diniy    ta’lim    bilan,    turli    jamoat  

tashkilotlari,  maktab,    ommaviy  axborot  vositalariga  kirib  borish,  audio,  vidio 

kassetalarni  tarqatish  bilan  shug’ullanadi.  Islom  Fundamentalizmiga  xos  bo’lgan 

g’oyalar  g’arb  turmush  tarzi    va    g’arb    tovarlarining    iste’moliga  qarshi kurash, 

dinsiz  yoki«sof  islomdan  chekingan»  davlat  rahbarlarini  jismonan  yo’q  qilish, 

islomda  shirkka  barham  berish  va  biridir.  Islom    Fundamentalizm  talqinida  

azizavliyolar qabrini  e’zozlash  ham  butparastlikka kiradi. Hozirgi davrda islom 

Fundamentalizm  vakillari  butun  dunyoga  yoyilib,  har  yerda  o’z  maslakdoshlarini 

topishga intilmoqda. 

        Diniy fundamentalizm-aqidaning o’zgarmasligini ximoya qiladigan, vaxiy va 

mo’jizalarning muqaddas kitoblardagi bayonining xarfiy talqini tarafdori, ularning 

xar  qanday  majoziy  talqiniga  murosasiz,  so’zma  so’z    talqinga  asoslangan 

                                                

21 ―O’zbekiston milliy ensiklopediyasi‖-Toshkent.:Davlat ilmiy nashriyoti.2000.303-b. 

---

17 

 

e’tiqodni  aqlga  tayangan  mantiqiy  dalillardan  ustun  quyadigan,  muayyan  diniy 

e’tiqod  shakllanishining  boshlang’ich  davrida  belgilangan  barcha  yo’l-yo’riqlarni 

qatiy  va  og’ishmay  bajarilishgini  talab  qiladigan  diniy  oqimlarni  ifodalashda 

qo’llaniladigan istiloxdir.

17

 

Islom  fundamentalizmi  esa,  zamonaviy  islomdagi  uch  yo’nalishdan  (qolgan 

ikkitasi - traditsionalizm va modernizm) biridir. Islom fundamentalizmining asosiy 

g’oyasi  -  ―sof  islom‖  prinsiplariga  qaytish  maqsadi  -  ―islomiy  taraqiyot‖  yo’lini 

joriy etishdir. 

XX-  asrning  80-90  yillarida  butun  dunyoda  diniy  omilning  faollashuvi  sobiq, 

sovetlardan keyingi makonda xam o’z  aksini topdi. Bu davr jamiyat taraqiyotida, 

bir  jixatdan,  diniy  e’tiqodning  ijtimoiy-madaniy  xayotdagi  tabiiy  mavqei 

tiklanayotgan,  ikkinchi  tomondan,  mazkur  asosda  ayrim  mafkuraviy  ziddiyatlar 

tug’ilishi vaqti bo’ldi. 

Markaziy  Osiyodagi  yangi  davlatlar  mustaqilligining  qaror  topishi  va 

mustaxkamlanishi 

davrida  ―islom  omili‖,  ―islom  uyg’onishi",  ―qayta 

islomlashish‖.  ―islom  fenomeni‖  kabi  iboralar  tobora  ko’proq  ishlatilib,  bu  xol 

ularning beqiyos faollashuvini o’zida aks ettirdi, Buning asosiy sabablari: 

- 

sobiq  mafkuraviy  tasavvurlar  va  qadriyatlar  tizimining  yemirilishi  va 

muayyan vaqt davomida xosil bo’lgan ma’naviy bo’shliqni to’ldirish zarurati; 

- 

kommunistik  mafkuraning  ma’naviy  qashshoqligi,  o’ziga  xos 

mutaassibligi va muayyan millatlar manfaatlariga qarshi qaratilganligi bilan shuro 

xokimiyatidan  keyingi  makonda  diniy  fundamentalizm  va  traditsionalizm  uchun 

qulay sharoit tug’ulishi; 

- 

sobiq  ittifoqdagi  xukumron  partiyaning  jilovbardorlari  diniy  jamoalarni 

xalqlarning aql-idrokini egallash uchun kurashda o’zlarining raqibi deb xisoblashi 

dinning  pinxoniyatga  chekinishi  va  xatto  uning  muayyan  ma’nodagi  muxolif 

                                                

21  A.Azimov ―Diniy ekstremizm va fundamentalizm‖-Toshkent.:Oliy va O’rta maxsus talim vazirligi.1998.3- b.     

---

18 

 

kuchga aylanishiga olib kelishi;

18

 

-                      sobiq  sovet  tuzumining  butun  faoliyati  davomida  dinning  taqib  ostida 

bo’lib kelgani, islom dinining eng saloxiyatli ulamolari qatag’on qilinishi, minglab 

masjid va madrasalarning buzib tashlanishi diniy taassufni yo’qotishga emas, balki 

uning ildizlarini oziqlantiruvchi xatarli omillarning kuchayishiga olib kelgani; 

    -milliy  uzlikni  anglash  tuyg’usi,  etnik  jixatdan  nasl-nasabini  izlashga 

intilishning beqiyos kuchayishi va boshqalar. 

  -aqidaparastlikni  yoyish  orqali  musulmonlarning  isloxotchi  davlatga  ishonchini 

yuvda chiqarishga urinish; 

   -mustaxkamlanib borayotgan umummilliy birdamlik va xamjixatlik, millatlar va 

fuqarolararo totuvlikka raxna solishga qaratilgan urinishlar; 

    -demokratiya va dunyoviy davlat tushunchalarini, e’tiqod erkinligiga asoslangan 

ko’p  konfessiyali  dunyoviy  jamiyatni  obrusizlantirishga  yo’naltirilgan  sa’y- 

xaraxatlar va boshqalar. 

      EKSTREMIZM  (lotincha. o’ta,  keskin) siyosatda va mafkurada  ashaddiy, 

favqulodda  harakat  va  qarashlarga  asoslanib  faoliyat  yuritish.  Ekstremizmning 

siyosiy  va  diniy  ko’rinishlari  yaqqol  ajralib  turadi.  Siyosiy  Ekstremizm 

namoyandalari  o’zlarining  g’arazli  maqsadiga  erishish  uchun  kuch  ishlatish 

usullaridan  foydalanib,  mavjud  siyosiy    tuzilmalarning    barqaror    faoliyat  

yuritishini    buzish    va    yo’qotishga  harakat  qiladi.  Bu  yo’lda  ekstremistlar  va  

ekstremistik    tashkilotlar  «demokratiya»    niqobi    ostida    balandparvoz  shiorlar, 

chaqiriqlar  bilan  chiqib,  terrorchilik  va  partizanlik  harakatlarini  qo’llab 

quvvatlaydilar,  qonunga  rioya etmaslik, ish tashlashlar, tartibsizliklar chiqarishga 

urinadilar,  odamlarni  gijgijlaydilar,    terror    qilish    usulidan  foydalanadilar. 

Ekstremistik  tashkilotlarning  rahbarlari  har    qanday    murosa    va    kelishuvni    rad 

etadilar. O’ziga tobelarni o’z buyruq va ko’rsatmalarini  ko’r ko’rona  bajarishga 

majbur  etadilar.  Siyosiy  Ekstremizmning  millatchilik  ko’rinishi  turli  millat  va 

                                                

22 ―O’zbekiston milliy ensiklopediyasi‖-Toshkent.:Davlat ilmiy nashriyoti.2000.55-b. 

---

19 

 

etnik    guruhlar    huquqini    inkor 

19

etishda    namoyon    bo’ladi.    Millatchi  

ekstremistlar    faoliyati   separatizm    bilan bog’liq  bo’lib, ko’p millatli davlatlarni 

yo’qotish,  tub  millat  hukmronligini  o’rnatishga  qaratiladi.  Bunday  Ekstremizm 

millatlararo    munosabatlarning    keskinlashuvi    va    xalqlar    o’rtasida    mojarolar 

chiqishiga    olib    keladi.    Diniy    ekstremizm,    avvalo,    boshqa    konfessiyalarga, 

ularning  vakillariga  nisbatan  toqatsiz  bo’ladi.  Diniy  tashkilotlardan  dunyoviy 

davlatga  qarshi  kurashda  foydalana   boshlaganlar. 

 

            Diniy ekstremizm - muayyan diniy konfessiya va tashkilotlardagi ashaddiy 

mutaassib unsurlarning faoliyati mafkurasi. Bunga misol tariqasida Yaqin va O’rta 

Sharq  mamlakatlarida  faoliyat  ko’rsatayotgan    ―Musulmon  birodarlari‖  va  undan 

ajralib  chiqqan  ko’plab  diniy-  ekstremistik  tusdagi  guruxlar  va  tashkilotlarni 

ko’rsatish mumkin. 

         ―Musulmon  birodarlari"  tashkiloti  vaxobiylik  mafkurasi  asosida  birinchi 

marta  Misrda  shakllandi.  Ushbu  xarakatning  shiori:  ―Allox  bizning  idealimiz, 

Payg’ambar - yo’lboshchimiz, Jixod-maqsadimizga erishish vositasi, Allox yo’lida 

shaxid bo’lish  muqaddas tilagimiz‖ negizida yotgan maqsad. 

         ―Musulmon  birodarlari‖  tashkiloti  mafkurasi  quyidagi  asosiy  g’oyalarga 

tayanadi: 

   Islom nuqtai nazaridan, barcha musulmonlar yagona millatni tashkil etadilar 

va  e’tiqod  bo’yicha  birodardirlar.  Shu  asosda,  ―musulmon  birodarlar"  jug’rofiy 

xududni tan olmaydilar. 

Islom    nafaqat  din,  balki  xayotni  tashkil  etish  tarzi  xamdir.  Unda  barcha 

ijtimoiy,  iqtisodiy  va  siyosiy  masalalar  kabi  sof  dunyoviy  muammolarning  xal 

etish yo’llari ko’rsatib berilgan, degan da’voni olg’a suradilar.

20

 

        Islom barcha xalqlar va ijtimoiy tabaqalarni birodarlikka da’vat etishini niqob 

qilib  olgan  ―musulmon  birodarlari‖  mafkurasining  asosiy  moxiyati- 

musulmonlarning  birligi  va  ularning  diniy  va  dunyoviy  xokimiyatni  o’zida 

                                                

23 Nigora Safarova ―Terrorizm‖-Toshkent.:Noshir.2009.60-b. 

24 Mavluda Rajabova ―Diniy ekstremizm va terrorchilik‖-Toshkent.:YAngi asr avlodi.2000.38-b. 

---

20 

 

mujassamlashtirgan  xalifa    raxbarligidagi  yagona  musulmon  davlatiga 

birlashtirishni  ko’zlagan, sog’lom mantiqqa mutlaqo zid da’vodan iborat. 

Asrimizning  80-chi  yillariga  kelib,  ―Musulmon  birodarlari‖  tashkilotining 

fraksiyalarga  bo’linib  ketishi.  Uning  asosida  ―Islom  ozodlik  partiyasi‖,  ―Sotsial 

isloxotlar  jamiyati‖,  ayniqsa  ekstremistik  terroristik  faoliyat  uslublarini  keng 

qo’llayotgan  ―At-Takfir  val-  Xijra‖,  ―Junud  Allox‖,  ―Jixod‖,  "Xizbulloy‖  kabi 

tashkilotlarning  shakllanishi.  Ular  faoliyatining  muayyan  mamlakatlardagi  ichki 

ijtimoiy-siyosiy  barqarorlik  va  xalqaro  jarayonlar  rivojiga  ko’rsatayotgan  salbiy 

tasiri.  Ularning  umummusulmon  madaniyatini  jaxon  ommagi  nazarida  qora 

buyoqlarda ko’rsatilishiga sabab bo’layotgani. 

Diniy  ekstremizmning  mamlakagimizdagi  ijtimoiy-siyosiy  barqarorlikka 

ko’rsatishi mumkin bo’lgan salbiy tasiri, Islomning ijtimoiy-ma’naviy xayotdagi 

maqomini  qayta  tiklash  shioridan  foydalanishga  urinayotgan  muayyan  kuchlar 

tomonidan,  diniy  e’tiqoddan  tanqarida  bo’lgan  siyosiy  maqsadlarga  erishishga 

qarashlgan urinishlaridan ogox bo’lish zarurati. 

Diniy  ekstremizm  oqibatlari  Jazoir  va  Afg’onistonda  millatlarning 

parchalanib ketishiga olib kelgani, O’zbekistonning janubiy qo’shnilari bo’lgan 

ayrim  mamlakatlarda  qonli  urushlarga  sabab  bo’lganini  dalillar  bilan  isbotlab 

berish.  

    Ekstremizm  va  fundamentalizm  shakllangan  ijtimoiy  tuzilmalarga,  siyosiy 

tartibotlarga 

qarshi 

chiqib, 

ularning 

barqarorligiga 

raxna 

solishga, 

kuchsizlantirishga,  o’z  maqsadlariga  erishish  uchun  odatdagidek  kuch  ishlatish 

usullari  bilan  ularni  ag’darib  tashlashga  xarakat  qiladi.  Ekstremizm  va 

fundamentalizm raxbarlari qanday kelishuvni, muzokarani, bitimni inkor etadilar. 

Xech  qanday  o’zaro  yon  bosishga  yo’l  qo’ymaydilar.  ―Yo  xammasi,  yo  xech 

narsa‖  tamoyili  bo’yicha  xarakat  qiladilar.  Demak,  bu  masalada  siyosiy 

ekstremizm  va  fundamentalizm  siyosiy  terrorizm  bilan  bir  safda  turadi. 

Ekstremizm  va  fundamentalizm  xavfi  xaqida    tuxtalib,  Prezident  I.A.  Karimov 

bunday  ta’kidlaydi:  ―Aslini  olganda,  xavfsizlikka  solinayotgan  taxdidlar  ancha 

---

21 

 

serqirra.  Ular  siyosiy  ekstremizm  va  fundamentalizm,  shu  jumladan  diniy  ruxdagi 

ekstremizmni millatchilik va milliy maxdudlikni etnik, millatlararo, maxaliychilik va 

urug’-aymoqchilik  asosidagi  ziddiyatlarni,  korrupsiya  va  jinoyatchilikni,  ekologiya 

muammolarini o’z ichiga oladi‖.

21

 

           Mafkuraviy  nuqtaiy  nazardan  ekstremizm  va  fundamentalizm  xar  qanday 

boshqacha  fikrlashni  inkor  etadi.  O’zining  mafkuraviy  va  diniy  qarashlarini  qo’pol 

ravishda majburlab qabul ettirishga xarakat qiladi. O’z muxoliflarini turli vositalar bilan 

majburlashi qiynashi mumkin.  

           Bu  yo’lga  kirgan  xar  qanday  odamni  onggini  zaxarlab  unga  turli 

qo’poruvchilik  odam  o’ldirish  va  odamlar  gavjum  joylarga  borib  o’zini  portlatib 

yuborish  kabi  qabix  o’ylarni  onggiga  quyadi.  Bu  qilmishi  bilan  uni  jannat  kutib 

turganligi  dini  Islom  yo’lida  shaxid  darajasiga  yetib  bu  dunyodan  u  dunyoga  

jannat axillaridan bo’lib ketish kabi yolg’on aldovlar bilan odamlarni manqurt qilib 

o’z yovuz niyatlarini amalga oshiradilar. 

Demak,  o’zini  o’zi  xalok  qilish  bilan  begunox  odamlarning  o’limiga  sabab 

bo’lgan  terrorchi-shaxid  nafaqat  jannatiy  roxat-farog’atdan  baxramand  bo’lish, 

balki  duzax  azobidan  ozod  bo’lishdan  xam  umidvor  bo’lmasligi  lozim.  Shunday 

ekan,  faqat  ma’naviy  tanazzulga  yuz  tutgan,  o’ta  zaif  e’tiqodi  tufayli  aldangan, 

ruxiy  falaj  bulgan  odamgina  yovuz  va  g’ayriinsoniy  xatti-xarakatga  qo’l  urishi 

mumkin.  Bundan  xulosa  chiqadiki,  ―jixod‖  tushunchasi  bilan  o’yin  qilayotgan 

xalqaro  terrorizmning  ―raxnamolari‖  atrofdagi  begunox  odamlarni  xayotdan 

maxrum qilibgina, ularga zulm qilibgina qolmay, shu bilan birga, bu yulga kirgan 

va  unga  tobe  bo’lib  qolgan  ko’pgina  sodda  va  ongi  past  kishilarni,  tabir  joiz 

bo’lsa, ―aybsiz aybdorlar‖ni ma’naviy va ruxiy jixatdan falaj qilib, oqibatda ularni 

o’limga  maxkum  qilmoqdalar.  Ular,  aslida,  insonning  nozik  diniy  xis 

tuyg’ularidan,  e’tiqodning muqaddasligidan makkorona foydalanmoqdalar. 

Beliga  shaxidlik  kamarini  bog’lab  yurganlarnint  ―ma’naviy  ustozlari‖  ularning 

                                                

25 Karimov I.A. ―O’zbekiston XIX asr  bo’sag’asida: xavsizlikka taxdid,barqarorlik shartlari va taraqqiyot 

kafolatlari‖-Toshkent.:O’zbekiston.1997.14-b. 

---

22 

 

taqdirlariga xujayinlik  qilish xuquqiga  egaman, deb  biladilar. Shu o’rinda, garchi 

bevosita  tadqiqotimiz  maqsad  va  vazifalariga  kirmasa  xam,  ruxshunos 

mutaxassislarning  insonni  ma’naviy  va  ruxiy  falajlikka  olib  keluvchi  xolatlar  va 

omillar xaqidagi ba’zi qaydlarini keltirib o’tmoqchimiz.

22

 

Yuqorida  bildirilgan  fikrlardan  xulosa  qilish  mumkinki,  mutaassiblik 

(fanatizm),  fundamentalizm,  ekstremizm,  terrorizm,  garchi  tarixiy  kelib  chiqishi 

va  boshqa  bazi  juz’iy  jixatlari  bilan  bir-biridan  farq  qilsada,  bir-birini  to’ldirib 

kelgan.  Diniy  fundamentalizm  va  ekstremizm  mavjud  ekan,  terrorizm  xavfi  va 

taxdidi  xamma  vaqt  saqdanib  qoladi.  Zero  terrorizm  o’zining  g’oyaviy  va 

mafkuraviy  o’zagini ulardan oladi  va ularga  tayanadi. Ayni  maxalda, tadqiqotchi 

M.Qirg’izboyev:  ―Ekstremizm  mafkuraviy  jixatdan  olib  qaraganda,  o’zining 

siyosiy  va  diniy  tizimini  tan  olib,  boshqa  qarashlarni  butunlay  rad  etadi. 

Ekstremistik  tashkilot  o’z  yo’lboshchisining  barcha  buyruqlarini  so’z  siz 

bajaradi‖,  degan fikrni ilgari suradi. 

       Dunyoda milliardlab odamlar yashaydi xar bir odamning o’z tushunchasi bor 

lekin  odamlarni  yashashiga  tinch  xayot  kechirishiga  xalaqit  berayotgan  bunday 

aqidaparastlar  o’z  g’oyalari  bilan  qo’poruvchilik  xarakatlari  bilan  osuda  xayot 

kechirayotgan  insonlarga  o’z  tasiri  va  qo’rquv  ostida  yashashga  majbur  qilishga 

urunmoqdalar.

23

 

      Insoniyat  tarixining  turli  davrlarida,  ayniqsa  ijtimoiy  iqtisodiy.  siyosiy 

burilishlar,  tangliklar  davrida  din  siyosat  bilan  u  yoki  bu  darajada  munosabatga 

kirishganligi  xozirgi  davrla  terrorizmning  diniy  ekstremizm  va  fundamentalizm 

bilan  aloqadorligining  tarixiy  ildizlarilan  birini  tashkil  qiladi.  Undan  ko’pincha 

siyosiy  va,  ba’zan  bir  taraflama  maqsadlarda  foydalanib  kelinganligini  Prezident 

I.A. Karimov takidlab o’tgan. 

  Dindagi  fundamentalizma  va  ekstremizm    kelsak,  u  din  ichidagi  xar  qanday 

yangilanishga,  mo’tadil  muxitning  vujudga  kelishiga  yo’l  qo’ymaslikka  xamda 

dinda xar qanlay  yangicha fikr bilan yondashish tish-tirnog’i bilan qarshi bo’lgan 

                                                

26 Qirg’izboyev M. ―Terrorizm va ekstremizm asosiy tushunchalari va yo’nalishlari‖-Toshkent.:Ibn Sino.2001.8-b.  

27 Qarang: Nigora Safarova ―Terrorizm‖-Toshkent.:Noshir.2009-57-b. 

---

23 

 

mutaassibona xarakatdir. 

Shuninglek,  diniy  ekstremizm  va  fundamentalizmning  fanatizm    (o’ta  ketgan 

mutaassiblik)  ruxidagi  tamoyillari,  o’z  navbatida,  siyosiy,g’oyaviy  va  milliy 

mutaassibliklar kelib chiqishiga sabab bo’laliki,  oqibatda malum tarixiy, ijtimoiy-

siyosiy sharoitlar taqazosi bilan radikalizm va ekstremizm yuzaga keladi. 

Xalqaro  terrorizmga  kelganda,  uning  ko’rinishlaridan  aksariyati  o’z  faoliyatida 

diniy  fundamentalizm  va  ekstremizm    ―g’oya‖laridan  ―ma’naviy‖  oziq 

olayotganligiga  xozirgi  davrda  jaxonning  turli  mamlakatlarida  vujudga  kelgan 

xilma-xil diniy ekstremistik gupuxlap faoliyati orqali ishonch xosil qilish mumkin. 

Diniy  ekstremizmning  g’oyaviy  kurash  olib  borish  usullari  faqat  siyosiy 

tajovuzkorlikkina  bo’lib  qolmasdan,  mafkuraviy  tajovuzkorlik  xamdir.  Terrorizm 

xam  o’z  siyosiy  maqsadlarini  amalga  oshirin  ana  shunday  mafkuraviy  kurash 

usullaridan  foydalanadi  terrorizmning  g’ayri  insoniy  moxiyatini  fosh  qilishda, 

uning  g’oyaviy  ildizlarining  ma’naviyatga  zidligini,  sog’lom  mafkura  nuqtaiydan 

mantiqsizligini  asoslashda  ana  shu  jixatlarga  etibor  qilish  xam  xozirgi  global 

muamoning o’rganilishiga sababdir. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

24