Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti

 

 

                                                

4

 Safarova N.O."Terrorizmga qarshi kurashning tarixiy falsafiy taxlili"-Toshkent.:Milliy institut.2010.10-b. 

 

 

 

---

6 

 

1 BOB XALQARO TERRORIZMNING MAZMUN MOXIYATI 

1.1 Xalqaro terrorizmning tarixi va sabablari 

           Terror tushunchasi va terror jarayonlari  tarixiy kelib chiqish jixatidan ancha 

uzoq  davrlarga  borib  taqalsa  xam,  o’tgan  asrning    II  -yarmidan  boshlab  o’zining 

ko’lami,  o’z  oldiga  qo’ygan  maqsadlari  va  oqibatlari  jixatidan  xam  daxshatli 

yuksalmoqda. Terrorizm siyosiy tusga  ega bo’lgan destruktiv xarakat xamdir.  

Jahondagi  ko’pgina  davlat  va  jamoat    arbobloari,  yirik  olimlar, 

mutaxassislar,  ayniqsa,  yoshlar  dunyoni  tinchlik  xukmron  bo’lishi,  xar  qanday 

xavfning  oldi  olinishidan  manfaatdor  ekanliklarini  sezmoqdalar  va  buning  uchun 

barcha kuch, imkoniyatlarni safarbar etmoqdalar. Taasuflar bo’lsinki, terror degan 

og’ir  jinoyat  butun  dunyoga  insonlar  boshiga  katta  xavf-xatar  solmoqda, 

zaminimiz tinchini buzmoqda. 

Terrorchilik  o’ta  murakkab  jinoiy  xodisadir.  Bugungi  kunda  "Davlat 

terrorizmi"

5

 atamasi taxlil qilishga extiyoj sezilmoqda. 

Xalqaro terrorizm o’zining dastlabki tarixiy kelib chiqish davrida qandaydir 

bir  mamlakat  chegarasi  bilan,  qandaydir  muayan  cheklangan  maqsadlarni  ko’zda 

tutgan  xolda  va  chekklangan  vositalarni  qo’llab  amalga  oshirilgan,  uning  oqibati 

xam shularga mutanosib namoyon bo’lgan bo’lsa xam xozirgi vaqtda ko’lami va 

boshqa  jixatlari  bilan  agar  tabir  joiz  bo’lsa,  geometrik    proporsiyada  ortib 

bormoqda. O’z navbatida O’zbekiston davlati va fuqorolari xam bu boradagi say- 

xarakatlarni  yana  xam  izchil  asosga  qo’ymoqdalar.  Aytish  joizki,  xalqaro 

terrorizmga qarshi siyosiy, xuquqiy, mafkuraviy va ma’naviy jixatlardan samarali 

kurash olib borish va ijobiy natijalarga erishish uchun avvalo uning tarixiy ijtimoiy 

siyosiy, g’oyaviy va mafkuraviy ildizlarini aniq anglab olmoq zarur. 

                                                

10 Nigora Safarovna Terrorizm:manbalar, maqsadi va globallshuv jarayoni. Toshkent:Fan. 2006.10-b. 

11. Qarang: ―Falsafa izoxli lug’at‖-Toshkent.:SHarq.2004.310-b. 

12 .Qarang: O’zbekiston yuridik ensiklopediyasi.-Toshkent.:Adolat.454-b. 

 

 

---

7 

 

Ammo  xozirgi  davrda  terror  o’zining  ko’lami,  maqsadi,  kurash  vositalari 

jixatidan  muayan  bir  davr,  tarixiy  sharoit,  mamlakat,  shaxsga  qaratilganligi 

jixatidan  xar  qanday  chegaradan  chiqib,  xalqaro  miqyosda  ijtimoiy  xodisaga 

aylanib bormoqda.

6

 

Bunga  misol  kilib  Xalqaro  terrorizmning  qaday  jarayonlar  va  qanday 

ko’rinishlarda  namoyon  bo’lishi  misol  sifatida  quyidagi  tushunchani  ko’rsatish 

mumkin. 

Xalqaro  terrorizm  biron  bir  davlatdagi  terrorchilarning  o’z  xarakatlarini  u 

yoki bu davlat xududidan tashqariga chiqib, davom ettirishdir. 

Xalqaro terrorizm  tushunchasi davlatlar, xalqaro tashkilotlar, siyosiy partiya 

va  xarakatlarni  beqarorlashtirishga  qaratilgan  siyosiy  qo’poruvchilik  faoliyatini 

ifodalaydi.  U  aloxida  siyosiy  arboblarni  o’ldirish  yoki  ularga  qasd  qilish  orqali 

xalqaro  ishtimoiy  siyosiy  aks  sado  beradigan  buzg’unchi  siyosiy  xarakatlarni 

ifodalsh uchun xam ishlatiladi. 

         Terrorchlik xarakatlarining: 

         Xalqaro xuquq ximoyasidadi obekt yoki subektlarga  qarshi qaratilgani; 

Ekstremistik  gurux  azolarining  boshqa  davlatlar  xududida  tashkil  etilgan 

maxsus lagerlarda tayyorgarlik ko’rishi; 

Tayyorgarlik  ko’rish va qo’poruvchilikni   sodir etishda xorijiy davlatlar va 

ekstremistik  uyushmalar  yordamidan,  xalqaro  tus  olgan  noqonuniy  qurol  yarog’ 

savdosi  va  narkobiznesdan  keladigan  moliyaviy  manbalardan  foydalanishi  uning 

xalqaro terrorchlik xuruji ekanini qo’rsatuvchi asosiy belgilardan xisoblanadi. 

                                                

13  Karimov I.A. O’zbekiston 21 asr bo’sag’asida: xafvsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyyot 

kafolatlari. Toshkent: O’zbekiston, 1997. 11-b. 

 

 

---

8 

 

Muayyan mamlakat xududida sodir etilgan terrorchilik xurujida qayd etilgan 

u  yoki  bu  belgilarning  bo’lishi,  unga  xalqaro  maqom  berilishi  va  shundan  kelib 

chiqib, unga mos choralar ko’rilishiga olib keladi. 

7

    

Terrorchilarning biron bir xorijiy davlatga joylashgan xalqaro terrorizmning 

o’ziga xos xususiyatlarini ko’rsatib turadi.  

         Masalan: 

Terrorchilar xam jinoyat qurbonlari xam bir davlatga mansub yoki bir necha 

davlatga  tegishli  bo’lishi  mumkin.  Ammo  jinoyat  shu  davlatdan  tashqarida  sodir 

etilgan bo’ladi. 

Terrorchilik xarakati xalqaro ximoya ostidagi shaxslarga qaratilgan bo’ladi 

Terrorchilik  xarakatlariga  tayyorgarlik  bir  davlatda  amalga  oshirilib, 

jinoyatning o’zi esa ikkinchi davlat xududida sodir etiladi. 

Terrorizmning turli shaklarda namoyon bo’ladi: siyosiy terrorizm, iqtisodiy 

terrorizm, ijtimoiy terrorizm, infarmatsion terrorizm, millatchilik terrorizmi, diniy 

terrorizm. Ammo ular qanday shaklarda namoyon bo’lmasinlar, ularning mazmun 

moxiyati falsafiy nuqtai nazardan bitta ma’naviy tanazul va g’ayrinsoniylik. 

O’zbekiston  milliy  xafsizligi,  barqarorligi,  taraqqiyoti  va  mamlakatda 

xukum  surayotgan  fuqoroviy  va  millatlar  aro  xamjixatlikka  bugun  real  taxdidlar, 

shu  jumladan,  terrorizm  taxdidi  mavjud  ekan,  bu  muamoni  chuqur  o’rganish, 

imkon  darajasida  uning  oldini  olish    bo’yicha  tegishli  ilmiy  xulosalar,  xususan 

falsafiy xulosalar ishlab chiqish davr talabiga aylanmoqda. 

Har  qanday  taxdid  ayniqsa  terrorizm  taxdidi  ijtimoiy  siyosiy,  ma’naviy 

mafkuraviy      vaziyat  bo’lib,  muayan  tarixiy  davrda  aniq  bir  maqsadga,  yani 

ijtimoiy  tizim  sifatida  davlatning  siyosiy  asoslarini  zaiflashtirishga,  yemirishga, 

                                                

14 Mustakillik izoxli ilmiy ommabop lug’ati. Toshkent:2000.164-b. 

 

---

9 

 

shuningdek,  inson  xayotiy  faoliyatini  izdan  chiqarishga  qaratilgan  xududiy 

mintaqaviy,  umumsayoraviy  omillarning  kirib  kelishi  tufayli  sodir  bo’ladi. 

"Bugungi  kunda,  deb  takidlaydi  Prezdentimiz  I.A.Karimov  xavfsizlik  va 

barqarorlik  yo’lida  paydo  bo’layotgan  taxdidlarga  tegishli  munosabatda  bo’la 

olishning o’zigina yetarli emas. Mavjud xavf xatarlarning tabiatini to’g’ri tushunib 

yetishimiz  kerak.  Jamiyatda  barqarorlikni  saqlash  shart-  sharoitlarini  belgilab 

olishimiz  va  ulardan  samarali  foydalanishimiz  zarur".  Shu  nuqtai  nazardan 

terrorizm  taxdidiga    nixoyatda  jiddiy  yondashib,  uning  siyosiy,  mafkuraviy, 

g’oyaviy asoslarini va maqsadlarini fosh qilish bilan birga terror va terrorizmning 

asl  moxiyatini  falsafiy  taxlil  qilish  Respublikamiz  falsafa  fanining  muxim 

vazifalaridan  biridir.  Zero  terrorizm  xavfi  zamon  va

8

  makon  nuqtai-  nazaridan 

doimiy  ravishda  jamiyat  xayotiy  faoliyati  va  rivojlanishiga  o’ta  salbiy  tasir 

ko’rsatish kuchiga ega bo’lib  kelgan.   

Shuni xam takidlab o’tmoq joizki , biror bir mamlakatning taraqiyot yo’liga 

tushushi,  turli  soxalarda  ko’zga  ko’rinarli  yutuqlarni  qo’lga  kiritishi  mamlakat 

barqarorligiga  nisbatan  taxdidlarning  barxam  topganligidan  darak  bermaydi, 

albatta.    Bundan  terrorizm  xavfi  xam  mustasno  emas.  Buni  O’zbekiston 

Respublikasi  mustaqillikka  erishgandan  keyingi  tarixida  yuz  bergan  terroristik 

guruxlarning  xurujlari  yaqqol  namoyon  qildi.  Shu  nuqtai  nazardan  asosiy  vazifa 

o’z  vaqtiga  uning  oldini  olish,  bartaraf  etishga  qodir  bo’lgan  chora  tadbirlar 

tizimini  ishlab  chiqish  va  lozim  bo’lganda  layoqat  bilan  ularni  safarbar  qila 

bilishdadir.  Terrorizmga  qarshi  samarali  kurashning  mustaxkam  mafkuraviy 

asosini yaratishda esa falsafiy taxlilning zarurligi tabiiydir. 

Ikkinchi 

tomondan 

terror, 

terrorchilik 

va 

xalqaro 

terrorchilik 

tushunchalarining  falsafiy  moxiyatini  aniqlashning  ijtomoiy-  siyosiy,  g’oyaviy  va 

mafkuraviy 

zaruriyati 

shundaki, 

O’zbekistonda 

ijtimoiy-iqtisodiy, 

                                                

15  Mamadaliyev Sh. Oppozitsiyami yoki muxolifat? Ayrim muloxazalar.Xuquq. 2002. 46-47b. 

 

---

10 

 

madaniy,ma’naviy,  mafkuraviy-siyosiy  jarayonlarning  tub  moxiyatini  ataylab 

soxtalashtirishga,  buzib  ko’rsatishga  xarakat  qilayotgan  ayrim  ichki  va  tashki 

"opponent"larimiz  oshkora  terroristik  ruxda  tashviq  qilinayotgan,  namoyon 

bo’layotgan  xatti-xarakatlarni  muxolifat  deb  baxolashga  va  oqlashga  xarakat 

qilmoqdalar.  Shuning  uchun  biz  ularning  ig’vogarona  davatlari  terrorizmni 

muxolifat  niqobi  bilan  berkitishga  xarakatdan  boshqa  narsa  emasligini  asoslash 

maqsadida  muxolifat  tushunchasining    siyosiy  va  mafkuraviy  moxiyati    xaqida 

biroz  to’xtalib  o’tmoqchimiz.O’zbek  tilining  izoxli  lug’atida  muxolifat  degan  ot 

yo’q,  sifat  bor."  Muxolifat"  tushunchasi  mavjud  va  quyidagicha  izoxlanadi  :  

"Muxolifat"–arabcha  qarama-  qarshilik,  xiloflik,  ziddiyat.  "Muxolifat"qarama  -

qarshi fikrga ega bo’lgan, qarshi chiquvchi, kishi".

9

 

Muxolifat  va  terrorchlik  tushunchalari    o’rtasida  siyosiy  xatti-  xarakatlar 

jixatidan  xam,  mafkuraviy  asoslari  jixatidan  xam  xech  qanday  umumiylik 

yo’qligi,ular  tubdan  bir-biriga  zid  ekanliklarini  yana  xam  aniqroq  tassavur  qilish 

uchun  xozirgi  paytda  ijtimoiy  fikirda  "muxolifat"  tushunchasi  xaqida  bildirilgan 

bazi  noto’g’ri  fikrlar  xaqida  to’xtalib  o’tmoq  lozim.  Bu  xaqda  biz  tadqiqotchi 

S.Mamadaleyevning    quyidagi  fikrlarini  keltirib  o’tmoqchimiz  "Ishtimoiy  fikrda" 

"muxolifat"  tushunchasi xaqida bir qancha noto’g’ri tasavurlar mavjud.    

         Ular quyidagilar: 

Birinchi tasavvur. "O’zbekistonda rasmiy xokimyat tan olingan "Muxolifat" 

yo’q  .  Bunday  fikrlar,  asosan,  o’zini  demokratik  jarayonlarni  baxolovchi  oliy 

xakam deb etirof etuvchi ayrim xorijiy ommaviy axborot vositalarida uchraydi… 

Ikkinchi  tasavur.  Ayrim  chet  el  ommaviy  axborot  vositalri  vakillarining. 

"O’zbekistonda  muxolifat  tazyiqqa  olinmoqda,  shuning  uchun  u  mamlakat 

tashqarisida  faoliyat  ko’rsatishga  majbur",  -  degan  fikrlari  xam  bizning 

nazarimizda anglab olinmagan moxiyatning inikosidan boshqa narsa emas… 

                                                

16 Qirg’izboyev M. Terrorizm va ekstremizm: asosiy tushunchalari va yo’nalishlari. Toshkent.2001;122-b. 

---

11 

 

Terrorizm  xatti-xarakatlarining  mazmuni  va  moxiyati  esa  bevosita 

zo’ravonlik, inson xayotiga taxdid va uning xuquqlarini poymol etish bilan bog’liq 

bo’lgan butun shahar, mamlakatni xonavavron qilishga olib keladigan, xalq millat 

va  mamlakat  taqdirini  butunlay  boshqa  o’zanga  burib  yuborib,  o’z  maqsadi  va 

g’oyalarining ro’yobi uchun xech narsadan tap tortmaslikdir. 

XX-  asrning  so’nggi  yillarida  muayyan  bir  mamlakat  va  mintaqa 

chegarasida  aniq  bir  maqsadni  amalga  oshirishni  nazarda  tutgan  terroristik 

xarakatlar,  tashkilotlar  tobora  xalqaro  miqyosda  kengayib  global  muamolardan 

biriga 

aylanib 

borayotganligi 

tufayli 

jaxondagi 

ko’pgina 

mutaxasis 

siyosatshunoslar,  jamiyatshunoslar,  xuquqshunoslar,  ruxshunoslar,  davlat  va 

jamiyat  arboblarining  bu  muamoning  asl  moxiyatini  ochib  berish  masalasiga  oid 

qator    tadqiqotlari,  bildirgan  fikr  muloxazalari  keng  jamoatchilikka  taqdim  etildi. 

Albatta,  ularning  terrorizmga  bergan  tariflarida,  bildirgan  fikr  muloxazalarida  u 

yoki  bu  darajada  tafovut,  munozarali  tomonlar  bo’lishi  tabiiy.    Lekin  ularning 

xammasi  bir  masalada  yakdil  :  xech  qanday  sabab  terrorizmnning  jinoiy 

moxiyatini oqlay olmaydi.  

Fikrimizni  asoslash  uchun  bu  boradagi  ularning  ayrim  fikrlarini  keltirib 

o’tmokqimiz.  Chunonchi,  professor  A.  B.  NAUMOV    shunday  deb  yozadi:  " 

Jinoiy  terrorizmni  "nojinoiy"    terrorizmdan  farqlash  masalasiga  kelsak,  bunday 

farqlanishni shartli ravishda uning vaj baxonasiga nisbatan, yani jinoiy yoki ruxiy 

ildiziga  nisbatan  ko’plab  mumkin. 

10

Jinoyat  qonuni  chegarasida  esa,  xar  qanday 

terrorizm jinoyatdir, zero u qonunni buzushdir".

11

 

O’zbekistonda 

jamiyatshunoslar, 

siyosatshunoslar, 

xuquqshunoslar, 

psixologlar 

tomonidan 

amalga 

oshirilayotgan 

tadqiqotlarda 

terrorizmga 

umumbashariy 

murakkab 

ishtimoiy-siyosiy, 

xuquqiy,  ma’naviy,g’oyaviy, 

                                                

  17  Karang: Diniy ekstremizm va terrorizmga qarshi kurashning ma’naviy marifiy asoslari.Toshkent islom 

uneversiteti.;2005. 73-74 b-t. 

 

 

  

---

12 

 

mafkuraviy  nuqtaiy  nazardan  yondoshib,  tizimli,  kompleks  tadqiq  qilishga 

intilmoqdalar. 

Shuni xam  takidlamoq    joizki,   O’zbekiston  davlati va xukumati    terrorizm 

muamosiga  o’zining  tashqi  va  ichki  siyosatining  muxim  masalasi  sifatida 

yondoshib,  terrorizmga qarshi kurashning xuquqiy asosini belgilovchi qonunlarni 

xam  ishlab  chiqdi.    Chunonchi,  so’nggi  yillarda    O’zbekistondagi  qonunchlik 

tizimida  terrorchi,  terrorchilik  guruxi,  terrorchilik  tashkiloti  kabi    tushunchalarni 

umumlashtirgan  xolda  ularning  tarifiga  aniqlik  kiritildi. 2001-yilda  e’lon  qilingan 

O’zbekiston  Respuplikasining  "Terrorizmga  qarshi  kurash  to’g’risidagi" 

qonunning  ikkinchi  moddasida  terrorizm  tushunchasi  quyidagicha  ifodalangan: 

"terrorizm-siyosiy,  diniy,  mafkuraviy  va  boshqa  maqsadlarga  erishish  uchun 

shaxsning  xayoti,  sog’ligiga    xavf    tug’diruvchi,  mol  mulk  va  boshqa 

12

maqsadlarga  erishish  boshqa  obektlarning  yo’q  qilinishi  xavfini  keltirib 

chiqaruvchi  xamda  davlatni,  xalqaro  tashkilotni,  jismoniy  yoki  yuridik  shaxsni 

biror bir xarakatlar sodir etishga yoki sodir etilishidan tiyilishiga majbur qilishga, 

xalqaro  munosabatlarni  murakkablashtirishga,    davlatning  suverentetini,  xududiy 

yaxlitligini  buzishga,  xafsizligiga  putur  yetkazishga,  qurolli  mojorolarni  ko’zlab 

ig’vogarliklar  qilishga,  axolini  qo’rqitishga,  ijtimoiy-siyosiy  ziddiyatni 

beqarorlashtirishga  qaratilgan,  O’zbekiston  Respuplikasining  Jinoyat  kodeksida 

javobgarlik  nazarda    tutilgan.  Zo’rlik  ishlatish bilan  qo’rqitish yoki  boshqa  jinoiy 

qilmishlar: terrorchi terrorchilik faoliyatini amalga oshirishda ishtirok etgan shaxs: 

terrorchilik guruxi oldindan til biriktirib terrorchilik xarakatini sodir etgan, bunday 

xarakatga  tayorgarlik  ko’rgan  yoki  uni  sodir  etishga  suiqasd  qilgan

13

  shaxslar 

guruxi:  terrorchilik  tashkilot  -  yoki  undan  ortiq  shaxsning  yoki  terrorchilik 

guruxlarining terrorchilik faoliyatini amalga oshirish uchun barqaror birlashuvi".  

                                                

18 O’zbekiston Respublikasi Terrorizmga qarshi kurash to’g’risida"gi qonuni. Xalq so’zi. 2001, 20 yanvar 

 

 

---

13 

 

Shuning  O’zbekistonda terrorizmga  qarshi  olib  borilayotgan kurash  nafaqat 

O’zbekiston  fuqarolari  tamonidan,  shu  bilan  birga  xalqaro  xamjamiyat,  qator 

mamlakatlarning  davlat  boshliqlari,  atoqli  jamoat  arboblari,  barcha  taraqiyparvar 

insoniyat tomonidan qo’llab- quvatlanmoqda. Shu munosabat bilan yana Prezdent 

I.A.Karimovning  O’zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisining  o’n  to’rtinchi 

sessiyasida so’zlagan nutqidan quyidagi fikrlarni keltiramiz: "Yurtimiz boshiga ish 

tushgan  tashvishli  kunlarda  jaxondagi  ko’plab  nufuzli  davlatlar,  xalqaro 

tashkilotlarning  raxbarlari  xalqimizga  xamdardlik  bildirib  bizni  qo’llab 

quvvatlaganidan,  o’ylaymanki,  jamoatchligimiz  yaxshi  xabardor.  Shular  qatorida 

musulmon davlatlarining raxbarlari, islom olamining ko’zga ko’ringan siyosat va 

din  namoyondalarining  bu  masalaga  xolis  va  sog’lom  yondashuvi  etiborga 

sazovor". 

O’z  navbatida  O’zbekiston  davlati  va  fuqarolari    xam  bu  boradagi  say- 

xarakatlarini  yana  xam  izchil  asosga  qo’ymoqdalar.  Aytish    joizki,  xalqaro 

terrorizmga qarshi siyosiy, xuquqiy, mafkuraviy va  ma’naviy jixatlardan samarali 

kurash  olib  borish  va  ijobiy  natijalarga  erishish  uchun  avvalo  uning  tarixiy, 

ijtimoiy- siyosiy, g’oyaviy va mafkuraviy ildizlarini aniq anglab olmoq zarur.       

  

Xalqaro  terrorizm  qanday  rangli  bayroq  ostida,  qanday  g’oyaviy  va 

mafkuraviy  shiorlar asosida,  qanday  maqsadlarni  ko’zda tutib  amalga oshirmasin 

zamonamizning  eng  xavfli,  eng  daxshatli  global  muamolaridan  biriga  aylanib 

bormoqda. Terrorchilarning tez suratlar bilan rivojlanib borishi uning chegaralarini 

xam kengayishiga sabab bo’lmoqda.  

Hozirgi  davrda  xalqaro  terrorizmning  glaballashuvi  shu  darajaga  borib 

yetdiki,  nafaqat  biror  bir  mamlakat  yoki  mintaqada,  balki  jaxon  miqyosida  uning 

chegarasini aniqlab bo’lmaydigan darajaga  borib yetdi. Xozirgi paytda dunyoning 

birorta  mamlakati  yoqki,  terrorizm  xavfidan  o’zini  xoli  deb  bilsa.  Bu  xaqda 

yurboshimiz    I.A.  Karimov      O’zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisining  o’n 

to’rtinchi  sessiyasidagi  nutqida  shunday  deb  takidlaydi:  "Xozirgi  vaqtda  

---

14 

 

terrorizmning  tajavuzidan  o’zini  xoli  xis  qiladigan  birorta  qit’a  yoki  davlatning 

o’zi  yo’q.  Xuddi  vabo  singari  yer  yuzini  ko’plab  mamlakatlariga  yoyilib 

borayotgan bu balo qazo ertaga kimni nishonga olishini xam oldindan aytish qiyin.  

Agar  ushbu  takidning  ma’naviy  jixatini  ko’rib  chiqadigan  bo’lsak,  xozirgi 

paytda    xalqaro  terrorizmga  qarshi  kurash  butun  taraqiyparvar  insoniyatning,  shu 

jumladan,    O’zbekiston  fuqorolarining  vazifasi  va  muqaddas  burchidir.  Xalqaro 

terrorizmga  qarshi  g’oyaviy  va  mafkuraviy  kurash  yo’nalishlari  vositalarini  aniq 

belgilab  olishda  esa,  uning  kelib  chiqishining  tarixiy  va  ishtimoiy-siyosiy 

ildizlarini,  g’oyaviy  va  mafkuraviy  manbalarini  aniqlash  bu  boradagi  muxim 

nazariy  masalalardan  biridir.  Eng  avvalo,  xalqaro  terrorizmning  tarixiy  kelib 

chiqishining    ishtimoiy-siyosiy  shart-sharoitlari  xaqida  to’xtalib  o’tmoqchimiz. 

Xalqaro  terrorizm  keng  ko’lamda  yoyilishi  va  tajavuzkorligining  tobora  oshib 

borishi XX- asrning 70-80 yillariga to’g’ri keladi. Bu tasodifiy xol emasdir buning 

sabablaridan  biri  ko’pgina  rivojlangan  mamlakatlarda  xarbiy  xarajatalarga 

sarflanayotgan  katta  mablag’,  buning  natijasida  narx  navoning  oshishi    iqtisodiy 

tanglik  va  ishsizlikning  ko’payishiga  olib  keldi.  Jamiyat  iqtisodiy  xayotidagi 

bunday xolat jamiyatning qator tabaqa va guruxlarida  norozilik uyg’otdi. Malum 

darajada  jinoyatchilik  ko’paydi.  Bundan  esa  siyosiy  ekstremistik  guruxlar  ustalik 

bilan foydalandi. 

14

 

Albatta, xozirgi zamon xalqaro terrorizmni geografik ko’lami jixatidan xam, 

kurash  vositalari  va  imkoniyatlarining  rang-barangligi  jixatidan  xam,  uning 

xavfining  geometrik  proporsiyada  o’sib  borishi  jixatidan  xam,  unga  qarshi 

kurashning  tobora  qiyinlashib  borishi  jixatidan  xam  uning  tarixiy  shakliga 

taqqoslab  bo’lmaydi.  Ammo  bular  o’rtasidagi  bir  umumiylikni  ko’rsatib  o’tish 

mumkin. 

Ularning 

xar 

ikkisi 

xam 

umuminsoniyat 

manfaatlari 

bilan 

xisoblashmaydigan, aksincha unga zid bo’lgan bir gurux  shaxslarning, yoki tarixiy 

                                                

19  Nigora Safarovna. Terrorizm: manbalar,maqsadi va globalashuv jarayoni.Toshkent:Fan. 2006.10- 21 b.   

---

15 

 

taraqiyot  qonunlariga  zid  keluvchi  siyosat,  g’oya  va  mafkuraning  maqsadlarini 

amalga oshirishga qaratilgan jinoiy va g’ayriinsoniy  xatti xarakatdir.