Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti

qadriyatlarning  o’rni  beqiyosdir.  Bilimlar  qanchalik  xolis  va  chuqur  bo’lsa, 

uning  zamirida  yuzaga  kelgan  baxolar,  qadriyatlar  xam  shunchalik  mustaxkam 

bo’ladi.  Bir  so’z  bilan  aytganda,  qadriyatlar  tizimi  mafkuraviy  immunitetning 

imkoniyatlarini  belgilab  beradi  va  mafkuraviy  infeksiyalar  yo’lida  mustaxkam 

qalqon bo’lib xizmat qiladi. 

Qayd etilgan muloxazalar asl islom xaqida muayyan bilimlarga ega bo’lish, 

uning bayrog’i ostida taqdim etilayotgan g’oyalar, qarashlar va xarakatlarni to’g’ri 

baxolash,  ularning  moxiyatan  islomiy  qadriyatlarga  butunlay  zid  ekanini  anglab 

yetishga  xizmat  qiladi,  degan  xulosani  chiqarish  imkonini  beradi.  Bilimlar  va 

qadriyatlar  tizimi  esa  mafkuraviy  immunitetning  shakllanishida  omil  bo’lib 

qolaveradi.  Mafkuraviy  immunitetning  uchinchi  muxim  unsuri  ijtimoiy-siyosiy, 

iqtisodiy  va  madaniy-ma’rifiy  soxalardagi  muljal  va  maqsadlar  tizimi  bilan 

bog’liq».  Ana  shunday  aniq  tizim  bo’lmas  ekan,  xox  aloxida  inson,  xox  millat 

                                                

45 Xasanov A. Ma’naviyatimiz ildizlari va islom. Islom: bag’rikenglik va mutassiblik.Toshkent:1998. 27-28 b. 

 

 

---

41 

 

yoki jamiyat bo’lsin, oshkora, gox pinxona ko’rinishdagi mafkuraviy tazyiqlarga 

bardosh berishi amrimaxoldir.

41

 

Mafkuraviy immunitet tizimini shakllantirishda yot g’oyalar kirib kelishining 

oldini olish  va ularni  yo’qotishga qaratilgan chora-tadbirlar  majmuini o’z  ichiga 

mafkuraviy  profilaktikaning  o’rni  katta.  U  tutlar  tomonidan  xilma-xil  shakllarda 

amalga    oshiriladigan  g’oyaviy-tarbiyaviy,  ijtimoiy-siyosiy  ma’naviy  ishlar 

majmuini, to’g’ri tashkil etilgan butun tarbiya tizimini qamrab oladi.  

       Bugungi kunda mamlakatimizda milliy g’oya ruxi bilan shunday tarbiya tizimi 

yaratildi.Uni  doimiy  takomillashtirib  borish  va  davr  davatlariga  xozirjavobligini 

taminlash  esa,  xar  birimiz  va  xammamizning  asosiy  vazifamiz  xisoblanadi.  Zero, 

Prezidentimiz  ta’kidlaganlaridek,  «Millat  bor  ekan,  milliy  davlat  bor  ekan,  uning 

mustaqilligi  va  erkinligiga,  an’ana  va  urf-odatlariga  taxdid  soladigan,  uni  o’z 

ta’siriga olish, uning ustidan xukmronlik qilish, uning boyliklaridan o’z  manfaati 

yo’lida foydalanishga qaratilgan intilish va xarakatlar doimiy xavf sifatida saqlanib 

qolishi muqarrar». 

Shunday  ekan,  voyaga  yetayotgan  xar  bir  farzandimizni  kuchli  mafkuraviy 

immunitet  va  yuksak  ma’naviyatga  ega  shaxs  sifatida  tarbiyalash  ozod  va  obod 

Vatan, erkin va farovon xayotni ta’minlashimizning asosiy shartlaridan biri bo’lib 

qolaveradi.  Yurtboshimiz  so’zlari  bilan  aytganda,  «...xalq-bamisoli  ulug’  va 

sharafli  yo’ldan  ilgarilab  borayotgan  ulkan  karvon.  Uni  yo’ldan  chalg’itishga 

urinuvchilar,  payt  poylab  orqasidan  xamla  qiluvchilar  xamisha  bo’lgan,  bundan 

keyin xam bo’lishi mumkin. Karvon bexatar bo’lmas, degan gap bejiz aytilmagan. 

Ammo  xalq  karvonini  xech  qanday  kuch  ortga  qaytarolmaydi.  Nega  deganda, 

xalqning qalbida ne-ne avlodlardan meros yengilmas kuch - ma’naviyat bor». 

 

 

                                                

46 Karimov I.A. ―O’zbek xalqi xech qachon,xech kimdan kam bo’lmaydi‖-Toshkent.:O’zbekiston.2005.261-b. 

---

42 

 

XULOSA 

Terrorchilik., uning ijtimoiy tarixiy, mafkuraviy va g’oyaviy ildizlari xamda 

uning  globallashuvining  xalqaro  xavfsizlik  va  ijtimoiy-siyosiy  barqarorlikka,  shu 

jumladan  O’zbekiston  xavsizligiga  taxdidi  siyosatshunoslik,  xuquqshunoslik 

xamda  ruxshunoslik  fanlari  bilan  bir  qatorda  falsafa  fanining  xam  eng  dolzarb 

taxlil obektlaridan biri bo’lib qolmoqda.Terror, terrorchilik va xalqaro terrorchilik 

tushunchalarini  falsafiy  taxlil  qilish  shundan  dalolat  beradiki,  bunday  ijtimoiy 

taxdid  faqat  muayyan  shaxslar,  jamiyatdagi  muayyan  guruxdar,  xatto  ayrim 

mamlakatlar  uchungina  moddiy  va  ma’naviy  ofat  bo’libgina  qolmasdan,  xozirgi 

davrda  butun  jamiyat,  xamma  mamlakatlar  uchun  xam  katta  falokatga  aylanishi 

mumkin. Buni xozirgi davrda dunyoning turli chekkalarida turli ko’rinishdagi yuz 

berayotgan  terrorchilik  jarayonlari  isbot  qilib  bermoqda.    Agar  terrorchilik 

jarayonlari  dastlab  vujudga  kelgan  davrlarda  muyayn  bir  shaxs,  gurux  yoki 

muayyan  siyosatchi,  ijtimoiy  tuzumga  qarshi  ma’lum  bir  mamlakat  chegarasida 

amalga  oshirilgan  bo’lsa,  xozirgi  davrda  uzining  maqsadlari,  kurash  olib  borish 

vositalari xamda ko’lami jixatidan xech qanday to’siq bilmay, xalqaro miqyosdagi 

muammoga aylanib bormoqda. 

Shu 

nuqtai 

nazardan 

yuqoridagi 

tushunchalarga 

siyosatshunoslik, 

xuquqshunoslik,  ruxshunoslik  fanlari  nuqtai  nazaridan  berilgan  ta’rif  va  izoxlarni 

umumlashtirgan xolda falsafiy taxlil asosida ularning moxiyat-mazmunini yoritish 

ma’lum  nazariy  va  amaliy  axamiyatga  ega.  Xalqaro  terrorchilikni  vujudga 

kelishining  tarixiy  sharoitlari  va  ijgimoiy-g’oyaviy  ildizlarini  falsafiy  taxlil  qilish 

shundan dalolat beradiki, ushbu yovuzlik o’zining tarixiy kelib chiqishi davridanoq 

o’z oldiga qo’ygan maqsad va vazifalari jixatidan xam, qo’llagan kurash vositalari 

jixatidan  xam,  g’oyaviy  da’volari  jixatidan  xam  insoniyat  uchun  katta  ijtimoiy 

xavfga  aylanish  imkoniyatiga  ega  bo’lgan  va  bunday  imkoniyat  ma’lum  tarixiy 

davrlarda  voqelikka  xam  aylangan.  Bu  terrorchilikning  tarixiy  shakllari  bilan 

xozirgi davrdagi turli ko’rinishlarida namoyon bo’layotgan terrorchilik o’rtasidagi 

umumiy tomonlarni ochib berishga asos bo’la oladi.  

---

43 

 

Shuning  uchun  xam  xalqaro  terrorchilikni  vujudga  kelishining  tarixiy  va 

ijtimoiy-g’oyaviy  moxiyatlarini  falsafiy  taxlil  asosida  yoritish  xozirgi  zamon 

xalqaro terrorchiligining siyosiy, mafkuraviy va g’oviy asoslari butun insoniyatga, 

xalqaro  xamjamiyatga  qarshi  qaratilgan  ma’naviy  jinoyat  xam  ekanligini  fosh 

qiladi. 

Mutaxassis  terrorologlarning  xalkaro  terrorchilikning  g’oyaviy  va 

mafkuraviy  asoslari  xaqidagi  fikrlarini  umumlashtirgan  va  falsafiy  taxlil  qilgan 

xolda xulosa qilish mumkinki, xalqaro terrorchilikning tarixiy ildizlari, g’oyaviy va 

mafkuraviy  asoslari  diniy  e’tikod  jixatidan  xam,  insonparvar  demokratik 

tamoyillarga  amal  qiluvchi  sog’lom  mafkura  jixatidan  xam  o’z  g’arazli  ijtimoiy-

maqsadlarini "ma’naviy" oqlashga qaratilgan soxta da’vatdir. 

XX  asrning  so’ngi  yillarida  xalqaro  terrorchilikning  diniy  fundamentalizm 

va ekstremizm bilan (qaysi dinga taalluqli bo’lishidan qat’iy nazar) birlashishi, o’z 

g’oyaviy  va  mafkuraviy  da’volarini  ular  asosida  ommaga  singdirishga  xarakat 

qilishi, uning yana xam kengroq ko’lamda tarqalishi nafaqat jismoniy va moddiy 

jixatdan,  balki  ma’naviy  va  ruxiy  jixatdan  xam  fojialiroq  tus  olishga  olib 

kelmoqda. 

Malumki, diniy mutaassiblik o’z navbatida g’oyaviy va mafkuraviy, siyosiy 

mutaassiblikni keltirib chiqaradi. Uning asosiga ko’rilgan diniy fundamentalizm va 

ekstremizm  esa  ,  yana  xam  keng  ko’lamliroq  va  fojialiroq  siyosiy,  g’oyaviy  va 

mafkuraviy  ekstremizmni  keltirib  chiqaradi.  Bunday  ofatga  qarshi  samarali 

g’oyaviy va mafkuraviy kurash olib borish unga qarshi siyosiy, xarbiy va huquqiy 

soxalarda  kurash  olib  borishga  nisbatan  jiddiyroqdir.  Shuning  uchun  xam  diniy 

mutaassiblik, 

fundamentalizm 

va 

ekstremizm 

asosida 

kelib 

chiquvchi 

terrorchilikning  xalqaro  miqyosda  keng  tarqalishiga  qarshi  g’oyaviy,  mafkuraviy 

va  ma’naviy-  ma’rifiy  kurash  olib  borish,  mamlakatimiz  falsafa  fanining  eng 

dolzarb muammolaridan biri bo’lib qolmoqda. Xalqaro terrorchilikka qarshi kurash 

olib  borish,  eng  avvalo  ko’p  jixatdan  ularga  qarshi  samarali  g’oyaviy  va 

---

44 

 

mafkuraviy  kurash  olib  borish  bilan  bog’lik.  Chunki  diniy  mutaassiblik,  

fundamentalizm,  ekstremizm  va  terrorchilik  uz  tarixiy-ijtimoiy  kelib  chiqishlari, 

ba’zi juz’iy jixatlari bilan bir birlaridan ma’lum darajada farq qilsalar xam, ular bir 

zanjiriing xalqalaridir. Diniy fundamentalizm va ekstremizm mavjud ekan, xamma 

vaqt terrorchilik xavfi saqlanib qoladi. 

1.Diniy  ekstremizm  va  terrorizmga  yoshlarni  kirib  qolishiga  asosiy  sabab  sifatida 

dinning  asl  moxiyatini  tushunmaslik  xisoblanadi.Nega  deganda  din  bilan  avrash 

eng  kuchli  ruxiy  tasir  vositasi  xisoblanib  insonni  butunlay  o’ziga  qamrab  oladi. 

Taklif  shundan  iboratki  maktab,  kollej,  oliy  ta’limda  taxsil  olayotgan  yoshlaga 

dinning asl moxiyatini tushuntirish zarur. 

2.O’ylaymanki  biz  xozir  juda  qiyin  zamonda  yashamoqdamiz  qaysi  ma’noda 

degan savolga javob shuki qurol kuchi bilan odamlar ongini bo’ysindira olmagan 

terrorchilar  yovuz  g’oyalari  orqali  yoshlarni  domiga  tortmoqdalar.  Xulosa  shuki 

yoshlar ongida mustaxkam g’oya yarata olsak ular ongini sabt eta olmaydilar.  

3. Terror daxshatli kuch u o’z domiga xammani tortadi  u yosh bo’lsin qari bo’lsin 

farqi  yo’q.  Malumotlarga  qaraganda  bu  yo’lga  kirayotganlarning  deyarli  ko’pi 

moddiylikka uchub bu yo’lga kirayotgan ekan.Lekin  bu nazariya ayrim vaqtlarda 

o’zini  oqlamaydi  nega  deganda  yevropa  davlatlarining  ko’pgina  bosh  shaxslari 

terror  yo’lini  tanlagan  oydinlik  kiritadigan  bo’lsak  u  shaxslar    o’zlari  yaratgan 

g’oyalariga boshqalarni ishontirish va yo’ldan urushni maqsad qilib qo’yganligida. 

Xulosa  o’rnida    shuni  aytishimiz  mumkinki  qachonki  bu  yo’li  oxiri  tannazul  va 

fojia bilan tugashini anlata olsak moddiylik o’z axamiyati va qiymatini yo’qotadi.