Navoiy davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti geografiya o

 
Oriyertirlash burchaklari. 
Azimut, direktsion burchak va rumb. 
M:  OS  chizigi  yunalishining  haqiqiy 
azimuti  A-burchakdan,  magnit  azimuti  Ma-
burchakdan  direrktsion  burchak  esa  (- 
burchakdan  iboratdir.  Bu  uchchala  burchak 
ham  (Azimut,  magnit  azimuti,  direksion) 
boshlang`ich 
yo`nalishning 
shimol 
tomonidan 
boshlab 
soat 
strelkasining 
yo`nalishi  bo`yicha  0°  dan  360°  gacha 
hisoblanadi.  Shunga  ko`ra,  haqiqiy  azimut 
magnit  azimuti,  va  direksion  burchakka 
quyidagicha ta’rif berish mumkin: 
Haqiqiy 
azimut-geografik 
meridianning  shimol  tomoni  bilan  chiziq 
yo`nalishi orasidagi soat strelkasi yo`nalishi 
bo`yicha  0°  dan  360°gacha  o`lchanadigan 
burchakdir. 
Magnit  azimuti-magnit  meridianining  shimol  tomoni  bilan  chiziq  yo`nalishi 
orasidagi burchak bo`lib, soat strelkasi yo`nalishi bo`yicha 0°dan 360°gacha o`lchanadi. 
Direktsion  burchak-  to`g`ri  burchakli  koordinata  absissa  o`qining  shimol  tomoni 
bilan  chiziq  yo`nalishi  orasidagi  burchakdir.  Direksion  burchak  ham  soat  strelkasi 
yo`nalishi bo`yicha 0°-360° gacha o`lchanadi. 
Haqiqiy  azimut  bilan  magnit  azimuti  bir-biridan  magnit  strelkasining  og`ish 
burchagiga farq qiladi, bu burchak (betta) harfi bilan belgilanadi. 
Haqiqiy azimut bilan direksion burchak esa bir-biridan haqiqiy meridian va shu 
nuqtadan  o`tkazilgan  absissa  chizig`i  orasida  hosil  bo`lgan  burchakka  farq  qiladi.  Bu 
burchakni meridianlar yaqinlashishi burchagi deyiladi va bu burchak (gamma) harfi bilan 
belgilanadi. 
Ko`pchilik  o`lchash  va  hisoblash  ishlarida  azimut  va  direksion  burchak  o`rniga 
rumbdan foydalaniladi. Rumb - meridianning shimoliy yoki janubiy tomoni bilan chiziq 
yo`nalishi  orasidagi  burchak  bo`lib,  u  0°dan  90°gacha  hisoblanadi  va  tomonlari  yozib 
qo`yiladi. 
Rumb  magnit  meridianidan  boshlanib  hisoblansa  -  magnit  rumbi,  geografik 
meridiandan  boshlab  hisoblansa  haqiqiy  rumb,  absissa  o`qidan  boshlab  hisoblansa,  esa 
direksion rumb deyiladi. 
Rumb shimol va janubdan g`arb va sharqqa tomon 0° dan 90° gacha hisoblanishi 
sababli,  uning  qaysi  chorakda  ekanligini  ifodalash  uchun  rumb  qiymatiga  yo`nalish 
joylashgan chorak nomi qo`shib aytiladi. 
 

---

Agar  yo`nalish  birinchi  chorakda  bo`lsa  rumb  nomi  shimoli-sharqiy  (sh-
shq)  ikkinchi  chorakda  bo`lsa  janubiy  -  sharqiy  (j-shq)  uchinchi  chorakda 
bo`lganda janubi–garbiy (j-g`), to`rtinchi chorakda bo`lganda shimoli-g`arbiy (sh-
g`) deyiladi. 
Yer yuzasida har bir chiziq yo`nalishining to`g`ri 
va teskari oriyentirlash burchagi bo`ladi. M: MN-
chizigining 
M 
nuqtadan 
boshlangan 
yo`nalishining 
direksion 
burchagi 
to`g`ri 
direksion  burchak  N-nuqtadan  boshlangan  u 
yo`nalishning  direksion  burchagi  (1)  esa  teskari 
direksion  burchakdir.  huddi  shu  kabi  haqiqiy 
azimut,  magnit  azimuti  va  rumb  ham  to`g`ri  va 
teskari bo`ladi. 
M:  MN  –  chizig`ining  to`g`ri  rumbi  ch  -
burchakdan,  teskari  rumbi  esa  burchakdan  iborat. 
To`g`ri  va  teskari  rumb  o`zaro  teng  bo`lib,  faqat 
ularning nomlarigina boshqacha bo`ladi xolos. 
Agar  yo`nalishning  to`g`ri  rumbi  shimoli-
sharqiy bo`lsa, bu yo`nalishning teskari rumbi janubi-
g`arbiy bo`ladi va aksincha. 
Ma’lum bir yo`nalishning to`g`ri va teskari direktsion burchaklari bir-biridan 180° 
ga  farq  qiladi.  Demak,  yo`nalishning  to`g`ri  direksion  burchagi  ma’lum  bo`lsa,  shu 
yo`nalishning teskari direksion burchagini topish uchun to`g`ri direksion burchakka 180° 
qo`shish yoki unda 180° ni ayirish kerak. 
Agar  chiziq  o`ng  tomonga  yo`nalgan  bo`lsa,  uning  teskari  direksion  burchagi 
to`g`ri direksion burchakka 180° qo`shilganiga, chap tomonga yo`nalgan bo`lsa, to`g`ri 
direksion burchakdan 180° ayrilganiga teng bo`ladi. 
Haqiqiy azimut va magnit azimut burchaklarning ham teskarisi xuddi direksion 
burchagining teskarisini topishga o`xshagan bo`ladi.